Қазіргі уақытта сумен жабдықтау және су тазарту сияқты қаланың стратегиялық маңызды инфрақұрылымдық объектілерінде ескірген автоматты басқару жүйелерін жаңғырту өзекті мәселелердің бірі. Заманауи автоматтандыру құралдарын пайдалану экологиялық жағдайды жақсартуға және технологиялық процестің сенімділігін арттыруға мүмкіндік береді. Бұл мақалада «Алматы Су» кәсіпорнының кәріз тазарту құрылысының биологиялық тазарту станциясын автоматтандыруға арналған жаңа жүйені әзірлеу қарастырылған. Жүйені әзірлеу барысында Schneider Electric компаниясының жабдықтары, атап айтқанда, Modicon M340 сериялы контроллерді басқаруға арналған Ecostructure Control Expert бағдарламалық өнімі қолданылды. Осы құралдардың көмегімен ауа айдау машиналарын басқару жүйесі жасалды. Сондай-ақ, Modicon M241 контроллері негізінде ауа айдау машинасын басқару жүйесі Ecostructure Machine Expert бағдарламалық өнімі арқылы жобаланды. Modicon M340 және Modicon M241 контроллерлері арасындағы ақпарат алмасу негізінде процесті басқарудың мнемотехникалық схемасы әзірленді. Желі конфигурациясын жасау үшін Architecture Builder құралының көмегімен қашықтан енгізу-шығару архитектурасы жасалды. Аварияға қарсы қорғау жүйесі ретінде ҚБТУ АҚ-дағы Honeywell компаниясының жабдықтары негізінде Safety Controller және Safety Manager құралдары қолданылды. Сонымен қатар, кәсіпорындағы қауіпсіздік деңгейлері, атап айтқанда SIL деңгейлері есептелді. Бұл жаңа жүйенің енгізілуі кәріз тазарту станциясының жұмысын едәуір жақсартып, автоматтандыру деңгейін көтеруге мүмкіндік береді, бұл өз кезегінде қаланың экологиялық жағдайына оң әсер етеді. 

Мақалада дамушы аймақтардағы аз қамтылған топтарға арналған жаппай ашық онлайн курстарға (ЖАОК) геймификация мен сыртқы мотивацияның әсері, соның ішінде қатысу деңгейі мен курсты аяқтау көрсеткіштері талданады. Зерттеудің негізгі нысаны – Қазақстандағы жас әйелдерге арналған STEM саласындағы дағдыларды дамыту мақсатында GameLab KBTU мен ЮНИСЕФ-тің бірлесіп әзірлеген геймификацияланған «LEVEL UP» курсы. Сандық деректерді талдау мен әдеби шолуды қолдана отырып, бұл зерттеу геймификация стратегияларының дәстүрлі түрде ЖАОК-та төмен болып келетін курсты аяқтау деңгейін арттырудағы тиімділігін қарастырады. Нәтижелер геймификация мен сыртқы мотивациялық элементтерді, мысалы, бәсекелестік және марапаттау элементтерін енгізу курсты аяқтау көрсеткіштерін жақсартуы мүмкін екенін көрсетеді. Мәселен, «LEVEL UP» курсының аяқталу деңгейі 10%-ға жетті, бұл МООК курстарының орташа аяқталу деңгейінен (5–8%) жоғары. Алайда зерттеу ұзақ мерзімді қатысуды және терең оқуды қолдау үшін сыртқы және ішкі мотивациялық факторлардың тепе-теңдігін сақтаудың күрделілігін де айқындайды. Техникалық мәселелер мен платформаның шектеулері сияқты туындаған қиындықтар мұндай стратегияларды тиімді жүзеге асырудың қиындығын көрсетеді. Болашақ зерттеулерге арналған ұсыныстар геймификацияның ұзақ мерзімді әсерін, мотивациялық элементтердің оңтайлы тепетеңдігін және геймификацияны оқушылардың жеке қажеттіліктеріне бейімдеуді зерттеуді қамтиды. Бұл жұмыс білім беру саласында геймификацияны қолданудың тиімділігін дәлелдейтін деректер санының артуына үлес қосады, әсіресе оқушыларға білім беруді демократияландыру контекстінде қатысу мен оқу нәтижелерін жақсартуға бағытталған жан-жақты тәсілдердің маңыздылығын көрсетеді.

Кескіндерге негізделген шешім қабылдау жүйелерінің қазіргі уақытта медицина саласындағы маңызы артып келеді. Кескіндер клиникалық зерттеулер үшін ауруларды диагностикалаудың негізгі құралдарының біріне айналды. Бұл мақалада біз көру жүйкесінің басын зақымдайтын және көру қабілетінің қалпына келмейтіндей жоғалуына әкелетін глаукоманы емдеу туралы сөз қозғаймыз. Мақалада глаукоманы ерте диагностикалауға арналған жаңа бұлдыр сараптамалық жүйе ұсынылған. OКT бастапқы кескіндері алдымен кескіннің анық еместігін жою үшін тиісті сүзгілер арқылы алдын ала өңделеді. Содан кейін контурларды анықтау үшін Canny детекторы алгоритмі қолданылады. Осыдан кейін негізгі параметрлер анықталып, оптикалық диск пен ойықтың эллиптикалық формалары сәйкестендіріледі. Бұл операция Randomized Hough Transform арқылы жүзеге асырылады. Соңында, пациенттердің ауруын анықтау үшін бұлдыр логикалық тәсілдерге негізделген жіктеу алгоритмі ұсынылады. Біздің жүйе аспаптық параметрлерді де, қауіп факторларын да (жас, нәсіл, отбасы тарихы) ескереді, бұл глаукоманың болуы мүмкін деген болжамды нақтылауға маңызды үлес қосады. Ұсынылған жүйе қалыпты және глаукоматозды науқастардың офтальмологиялық кескіндерінің нақты деректер жинағында сыналған. Қолданыстағы басқа жүйелермен салыстырғанда тәжірибелік нәтижелер ұсынылған әдістердің артықшылығын көрсетеді. Бұрынғы әдістермен салыстырғанда, дұрыс болжамдардың пайызы 96%-дан асып, 1–9% жақсару көрсеткен.

Бұл зерттеу жұмысы интернет заттар (IoT) мәнмәтінінде желілік ауытқуларды анықтау мәселесін шешу үшін әртүрлі машиналық оқыту әдістерінің тиімділігін зерттейді. Бағалау параметрлерінің кең жиынтығын, соның ішінде дәлдік, прецизиондылық, қайтарымдылық, F1 бағасы, оқыту уақыты және қабылдаушының жұмыс сипаттамаларының (ROC) талдауын пайдалана отырып, алты түрлі машиналық оқыту әдісін жүйелі түрде салыстырылады. Алынған нәтижелер логистикалық регрессияның тәжірибелік қолданылу мүмкіндігін ерекше айқындайды, бұл оның теңдестірілген жұмыс сипаттамаларына байланысты сенімді таңдау екенін көрсетеді. Логистикалық регрессия желілік ауытқуларды анықтауда жоғары дәлдікті ғана емес, сонымен қатар оқыту уақытының айтарлықтай қысқарғанын да көрсетеді, бұл оны әсіресе ауытқуларға уақытылы жауап беретін шешуші нақты қолданбалар үшін қолайлы етеді. Бұл зерттеу Интернет заттары желілерінің қауіпсіздігі мен тұтастығын жақсарту, желілік ауытқуларды анықтаумен байланысты күрделі мәселелерді шешу және Интернет заттарының киберқауіпсіздігінің дамып келе жатқан ландшафтында осы әдістемелердің практикалық өзектілігін көрсету үшін машиналық оқыту әдістерін қолдану туралы құнды ақпарат береді.

Комбинаторлық гипердетерминант DET – бұл жұп индекстер саны бар гиперматрица жазбалары бойынша біртекті көпмүше, сондай-ақ ол ең төменгі дәрежелі жалғыз SL-инварианты. Бұл тұжырымды алғаш рет 19 ғасырдың ортасында Кэйли зерттеген. Оның іргелі сипатына байланысты бұл көпмүшенің есебін шығару маңызды мәселеге айналды. Барвинок белгілі бір d және ұзындығы n болатын кубтық гиперматрица X үшін гипердетерминантты есептеудің 0(2^nd n^d-1) алгоритмін ұсынды. DET(X) гипердетерминантының берілген гиперматрица X үшін нөлге тең болу мәселесі NP-қатерлі болғандықтан, гипердетерминантты тиімді есептеу алгоритмін анықтау қажет, себебі есептің көлемі экспоненциалды түрде өседі. Біз гипердетерминантты есептеудің жақсартылған алгоритмін ұсынамыз, ол 0(2^n(d-1) n^d-1)арифметикалық операцияларды қажет етеді.

Қазіргі заманның ең кең таралған үрдістерінің бірі – адамзат өмірінің барлық негізгі салаларын қамтыған цифрландыру. Ақпараттық технологиялардың дамуы күнделікті өмірдің ғана емес, сондайақ кәсіпкерлік, экономика, денсаулық сақтау саласындағы күрделі бизнес-үрдістерді автоматтандыру арқылы жаһандық деңгейдегі өзгерістерге де ықпал етті. Цифрлық деректер мен құжаттамаға көшу қажетті ақпараттың қолжетімділігін қамтамасыз етіп қана қоймай, оны талдау мен өңдеудің тиімділігін арттырды. Осыған байланысты мәтіндік деректерді суреттерден анықтауға және алуға мүмкіндік беретін оптикалық таңбаларды тану (OCR) технологиялары маңызды. OCR технологиялары қоғамның цифрлық трансформациясында шешуші рөл атқарады, өйткені олар суреттердегі мәтіндік ақпаратпен қолмен жұмыс істеу қажеттілігін жояды және қағаз тасымалдағыштардағы деректерді өңдеуге қатысты көптеген бизнеспроцестерді автоматтандыруға мүмкіндік береді. Мысалы, қағаз нысандарынан статистикалық деректерді жинау, қағаз құжаттарын электрондық құжат айналымы жүйесіне енгізу, мәтіндік ақпаратты аудио файлдарға түрлендіру сияқты процестерде қолданылады. Бұл мақала оптикалық таңбаларды тану технологиясын сипаттауға және алынған нәтижелердің сапасын жақсарту мақсатында оны заманауи іске асыру аясында белсенді қолданылатын машиналық оқыту әдістеріне шолу жасауға арналған. Сонымен қатар мақалада сипатталған тәсілдердің жұмыс принциптері, олардың мүмкіндіктері, сондай-ақ белгілі бір сценарийлерде қолдану кезінде кездесетін кейбір шектеулер қарастырылған.

Альцгеймер ауруы (АА) қазіргі заманғы медицинаның алдында тұрған маңызды мәселе болып табылады, оның тиімді басқарылуын қамтамасыз ету үшін ерте және дәл диагностикалық әдістер қажет. Бұл зерттеуде когнитивті төмендеудің ерте белгілерін анықтау мақсатында жазу процесін егжей-тегжейлі талдау арқылы жасалған инновациялық диагностикалық құрал – Robo-pen-нің құрастырылуы мен қолданылуы қарастырылады. MPU-9250 сенсорымен жабдықталған Robo-pen қолжазба қозғалыстарының үш өлшемді координаттарын, жылдамдығын және үдеуін тіркейді. Бұл параметрлер кеңістікті бақылауды, қозғалыс біркелкілігін, жылдамдық өзгерістерін және қозғалыс жылдамдығы мен күшін реттеу қабілетін бағалау үшін маңызды, өйткені олар когнитивтік бұзылыстар кезінде, мысалы, АА-да жиі өзгереді. Зерттеуге жасы мен білім деңгейі бойынша сәйкестендірілген АА диагнозы қойылған 20 пациенттен тұратын Альцгеймер тобы (АТ) және 18 дені сау адамнан тұратын бақылау тобы (БТ) қатысты. Деректер сөйлемдерді қайта жазу, фигураларды қайта салу және сандарды қайта жазу сияқты тапсырмаларды орындау нәтижесі негізінде жиналды. Деректер 18 Гц дискреттеу жиілігімен CoolTerm бағдарламасы арқылы өңделді. Сипаттамалық статистика АА тобында гироскоп пен акселерометр деректерінің орташа мәндерінің төмен екенін көрсетті, бұл бақылау тобымен салыстырғанда баяу және аз өзгеретін қозғалыстарды көрсетеді. T-тесттер барлық өлшенген параметрлер бойынша АА және бақылау топтары арасында айырмашылықтың барын растады (p < 0.001). Нәтижелер Robo-pen АА-ны ерте кезеңде анықтау үшін инвазивті емес және үнемді диагностикалық құрал деген тұжырымды қолдайды. Нәзік нейромоторлық өзгерістерді тіркеу арқылы Robopen ерте кезеңдегі диагностикаға және уақытылы араласуға ықпал етуі мүмкін, бұл өз кезегінде аурудың ағымын өзгертіп, пациенттердің нәтижелерін жақсарта алады. Бұл зерттеу Robo-pen-нің АА-ны ерте кезеңде анықтаудағы маңызды жетістік, нейродегенеративті ауруларды диагностикалау мен басқарудағы әлеуетті құрал ретіндегі мүмкіндігін көрсетеді.

Мақалада өнеркәсіптік жабдықты диагностикалау кезінде классификатордың болжамдық қабілетіне деректерді іріктеу әдістерінің әсері зерттеледі. Қарастырылған деректерді іріктеу әдістеріне қарапайым кездейсоқ таңдау, кластерлік таңдау және жүйелі таңдау жатады. Іріктеу әдістерінің нәтижелеріне сәйкес, бөлшектер тобын оңтайландыру және ансамбльдік үлгілерге (қаптау және дауыс беру түрлері) негізделген классификаторлар әзірленді. Нейрондық желі, градиентті күшейтілген ағаштар және Бейс үлгілері негізіндегі болжауды біріктіретін дауыс беру ансамбльдік модельдеу стратегиясы ең үздік нәтижені көрсетті. Ең жоғары дәлдікке нейрондық желі, градиентті күшейтілген ағаштар және аңғал Бейс үлгілері негізіндегі болжауды біріктіретін дауыс беру ансамбльдік модельдеу стратегиясы мен деректерді жүйелі таңдау әдісін қолдану арқылы қол жеткізілді: дәлдік (accuracy) 93,6%; классификация қателігі (classification error) 8%; еске түсіру (recall) 94,32%; дәлдік (precision) 93,87%. Соңғы кезеңде, деректерді іріктеу негізінде жабдықты диагностикалаудың ең тиімді стратегиясы мен ансамбльдік модель үлкен деректермен жұмыс істеуге бейімделген жақсартылған нұсқаны әзірлеу мақсатында FMEA (Failure Mode and Effects Analysis) технологиясына енгізілді.

Қайта өңдеу өнеркәсібінде сапалы сұрыпталған материалға шұғыл қажеттілік туындауда. Сұрыптау орталықтарының мәселесі ретінде пластмассаны сұрыптау және тазалау қиындықтарына байланысты қалдықтар, қайта өңдеудің орнына полигондарда жиналуда. Бұл тиімді автоматтандырылған сұрыптау әдістерін дамыту қажеттілігін көрсетеді. Осы зерттеу жұмысы MobileNet, ResNet және EfficientNet сияқты архитектураларды қолдана отырып, конволюциялық нейрондық желіге (CNN) негізделген пластмассаларды жіктеудің интеллектуалды моделін ұсынады. Модельдер пластиктің бес санатына бөлінген 4000-нан астам кескіннен тұратын деректер жиынтығында оқытылды. Сыналған архитектуралардың ішінде EfficientNetSED классификацияның ең жоғары дәлдігін көрсетті – 99,1%, бұл осы саладағы алдыңғы зерттеулердің нәтижелеріне сәйкес келеді. Бұл нәтижелер пластикті қайта өңдеу процестерінің тиімділігін арттыру үшін жетілдірілген CNN архитектураларын пайдалану әлеуетін көрсетеді.

Көптеген кубиттерді қамтитын SLOCC (стохастикалық жергілікті операциялар және классикалық коммуникациялар) контекстіндегі шатасқан күйлердің күрделілігін түсіну кванттық жүйелер туралы білімімізді жетілдіру үшін маңызды. Бұл күрделілік көбінесе күйлерді жергілікті симметрия топтары арқылы жіктеудің көмегімен талданады. Іс жүзінде алынған кластарды инварианттық көпмүшелерді пайдаланып ажыратуға болады, бірақ бұл көпмүшелердің мөлшері тез өседі. Сондықтан ең кішкентай инварианттарды алу өте маңызды. Осы қысқаша жазбада біз 4 дәрежелі 7 кубиттің инварианттық көпмүшелерінің базасын есептейміз, олар ең кіші дәрежелі инварианттар. Біз бұл көпмүшелерді көрсету теориясы мен алгебралық комбинаториканы қолдана отырып аламыз.

Бұл мақалада квадраттық иррационал сандардың жіктелуін олардың үздіксіз бөлшек көріністерінде екінші кезеңмен жан-жақты зерттеу ұсынылған. Сандар теориясының негізгі нәтижелеріне сүйене отырып тізбекті фракциялар мен Пелл теңдеулерін зерттеу квадраттық иррационал сандар мен олардың периодтық құрылымдары арасындағы күрделі қатынастарды айқындайды. Зерттеудің негізгі объектісі – √N және оның тізбекті бөлшектерінің қасиеттері. √N үздіксіз бөлшектері периодты және олардың периодтық бөлігі палиндром екені белгілі болғанымен, периодтық бөліктердің ұзындығының таралуы толық зерттелмеген. Біздің басты мақсатымыз екінші кезеңге назар аудара отырып, оларға толық сипаттама беру. Зерттеуде дәлелденген теоремалар периодтың ұзындығы екіге тең болатын шарттарды нақтылайды және негізгі алгебралық белгілер туралы түсінік береді. Сонымен қатар, жұмыс квадраттық иррационал сандар арасында периодтық ұзындықтардың таралуын көрсететін сандық талдаулар мен иллюстрацияларды ұсына отырып, осы саладағы зерттеулерді тереңдете түседі. Бұл зерттеу болашақта квадраттық иррационал сандарды және олардың үздіксіз бөлшектер ретінде көрінуін зерттеуге жаңа жолдар ашады. 

Бұл мақалада біртекті квазинормалармен біртұтас Харди теңсіздіктері мен критикалық Харди теңсіздіктері зерттеледі. Жұмыста осы нәтижелер үшін нақты қалдық формулалары беріледі. Алынған теңдеулер классикалық аналогтардың жетілдірілген нұсқаларын қамтиды және радиалды туынды операторы үшін кез келген біртекті квазинормамен сәйкес келетін Харди теңсіздіктері мен критикалық Харди теңсіздіктерін қамтиды. Сонымен қатар, Фолланд пен Стейннің біртекті Ли топтарының құрылымындағы нәтижелерді кеңейтуді талқылаймыз. Жалпылама тұжырым тек топтық және кеңейтілген құрылымдарға тәуелді гармоникалық талдау нәтижелерін жалпылау үшін ыңғайлы және бұл бағытта жұмыс істеудегі басты мотивацияларымыздың бірі. Жұмыстағы негізгі әдіс Гестези мен Литтлджон ұсынған дифференциалды операторды факторизациялау әдісіне негізделген. Қолданысы ретінде, жалпы салмақтары бар КаффареллиКон-Ниренберг типті теңсіздіктер көрсетілген. Кез келген біртекті квазинорманы еркін таңдаудың арқасында біздің нәтижелеріміз маңызды артықшылықтарға ие, өйткені олар ℝⁿ анизотропты кеңістігіне де, ℝⁿ изотропты кеңістігіне де қолданылады.

Физикада әртүрлі құбылыстарды сипаттау үшін сызықтық емес теңдеулер қолданылады. Әдетте, осы теңдеулер сызықтық емес дербес туынды дифференциалдық теңдеулер болып табылады. Олар Лакс жұптары деп аталатын екі сызықтық дифференциалдық теңдеулердің үйлесімділік шарттары ретінде қабылдануы мүмкін. Лакс жұбының болуы сызықтық емес дербес туынды дифференциалдық теңдеудің интегралдылығын анықтайды. Осы дамумен байланысты тор динамикасы, сызықты емес оптика және сұйықтық механикасы сияқты сызықты емес құбылыстарда негізгі рөл атқаратын солитондар деп аталатын белгілі бір когерентті құрылымдардың жүзеге асырылуы болды. Белгілі теңдеулердің бірі сызықты емес оптикадағы және Бозе-Эйнштейн конденсатындағы әртүрлі физикалық құбылыстармен байланысты сызықты емес Шредингер теңдеуі болады. Бұл теңдеуде Лакс жұбы бар, сондықтан ол интегралданатын деп аталады. Бұл жұмыс РТ симметриясы бар локальды емес сызықтық емес Шредингер типті теңдеулерді зерттейді. Локальды емес сызықтық емес теңдеулер әртүрлі физикалық контекстерде пайда болады, мысалы, гидродинамика, конденсацияланған күй физикасы, оптика және тағы басқа. Локальды емес сызықтық емес Шредингер типті теңдеулер үшін Лакс жұбы ұсынылған. Аналитикалық шешімдерді алу үшін Дарбу түрлендіру әдісі қолданылады.

Параболалық теңдеу үшін сызықтық шеттік есеп тұйық облыста қарастырылады. Параболалық теңдеу үшін шеттік есеп сынық әдісі негізінде x айнымалысы бойынша u(t,x) белгісіз функциясын дискреттеу арқылы сызықты жай дифференциалдық теңдеулер жүйесі үшін екі нүктелі шеттік есепке айналдырылады. Алынған екі нүктелі шеттік есеп профессор Джумабаевтың параметрлеу әдісімен зерттеледі. Осы әдіс негізінде жай дифференциалдық теңдеулер жүйесі үшін сызықты екі нүктелі шеттік есептің сандық шешімін табу алгоритмі құрылады. Құрылған алгоритм белгілі сандық әдістерді қолдану арқылы іске асырылады. Параметрлеу әдісінің конструктивтілігі мен тиімділігі параболалық теңдеу үшін қарастырылып отырған сызықтық шеттік есептің сандық шешімін құруға мүмкіндік береді. Ұсынылған алгоритмді тексеру және көрсету үшін бір сандық мысал келтіріледі.

М.О. Ридтің (M.O. Reade, Duke Math. Journal, 1956) мақаласында |arg (f'(z)/ g'(z)) | ≤ γπ/2, мұндағы g(z) – дөңес функция, 0≤γ≤1 шартының көмегімен γ ретті дөңес дерлік функциялар классы енгізілген. Біздің мақаламызда параметрлердің әртүрлі мәндерінде бір парақты функциялардың белгілі қосалқы классын беретін және |arg [(1-λzn ) f'(z)]| ≤ γπ/2 шартын қанағаттандыратын γ ретті дөңес дерлік функциялар классының қосалқы классы енгізілді. Осы қосалқы класстың негізінде, соңғы жылдары көптеген авторлар белсенді түрде зерттеген құрамына бірқатар қосалқы класстар кіретін жұлдыз тәрізді дерлік функциялар классы мен әдепкі нақты функциялардың классикалық классы құрылды. Бұл класстар үшін сәйкесінше бұрмалану (өсу) және дөңестік радиустар (жұлдыз тәрізді) туралы теоремалар алынды. Сондай-ақ зерттелетін функциялар қатарларға жіктелген кезде мүшелерін өткізіп жіберетін жағдай да қарастырылған. Алынған нәтижелер дәл және бұрын белгілі нәтижелерді жалпылап қана қоймай, сонымен қатар бір парақты фунуциялардың жаңа қосалқы класстарының қасиеттерін де ашады. 

Импульс әсері бар дискрет жадылы гиперболалық жоғарғы ретті теңдеу үшін шеттік есеп тіктөртбұрышты облыста зерттеледі. Қарастырылатын есеп жаңадан енгізілетін функциялар көмегімен импульс әсері бар дискрет жадылы белгісіз функциялардан тәуелді бірінші ретті дифференциалдық теңдеулер жүйесіне және интегралдық теңдеулерге әкелінеді. Осы пара-пар есепке Д.С. Жұмабаевтың параметрлеу әдісі қолданылады. Облысты уақыт айнымалысы бойынша бөлу және ішкі облыстарда дискретті жады мәндерінде функционалдық параметрлерді енгізу арқылы зерттелген импульс әсері бар дискрет жадылы белгісіз функциялардан тәуелді бірінші ретті дифференциалдық теңдеулер жүйесі зерттелді. Бұл пара-пар есептер жүйесі интегралдық-көп нүктелі шеттік есептерге келтіріледі, нәтижесінде функционалдық параметрлері мен белгісіз функциялары бар жаңа есептер туады. Шыққан пара-пар есептер жаңа функцияларға қатысты дифференциалдық бірінші ретті теңдеулер жүйесі арқылы алғашқы есептерді қамтиды. Алғашқы есептердің шешімдері Вольтер интегралдық теңдеулері арқылы өрнектеледі. Бұл шешімдерді шеттік шарттар мен импульс шарттарына қойып, функционалдық параметрлер бойынша сызықтық функционалдық теңдеулер жүйесі құрылады. Шыққан пара-пар есептердің шешімдерін табу жолдарын сипаттайтын алгоритм ұсынылады. Интегралдық-көп нүктелі шеттік есептердің функционалдық параметрлері мен белгісіз функцияларға тәуелділігі кезінде бірмәнді шешімділіктің жеткілікті шарттары тұжырымдалады. Сонымен қатар, импульсті дискрет жадылы жоғарғы ретті гиперболалық теңдеу үшін шеттік есептің бастапқы шарттары тұрғысынан оның бірмәнді шешімділігінің жеткілікті шарттары анықталады.

Сызықтық реттелген құрылым, егер оның әрбір Дедекинд қимасында толық 1-типке дейін кеңейтулердің аз саны болса, реттелген тұрақты деп аталады. Бұл ұғымды Б.С. Байжанов пен В.В. Вербовский енгізген және ол модельдер теориясы саласында әлсіз o-минималдылық, әлсіз квази-o-минималдылық және реттелген құрылымдардың dp-минималдылығы сияқты кеңінен танымал ұғымдарды жалпылайды. Бұл тұжырымдама тұрақтылық пен o-минималдылық ұғымдарының бірігуіне негізделген. Белгілі болғандай, кез келген таза сызықтық тәртіптің элементар теориясы реттелген супертұрақты болады. Шынында да, бұл факт 20 ғасырдың 70-жылдарының соңында Рубин дәлелдеген тұжырымнан шығады, яғни бір айнымалыдан кез келген тип өз қимасы мен бір орындық предикаттар немесе бір бос айнымалыдан тұратын формулалар арқылы ерекшеленетін формулалық ішкі жиындармен анықталады. Бұл жұмыста біз таза сызықтық тәртіпті бір орындық функциямен байытқанда не болатынын зерттейміз. Реттелген тұрақтылықтың бұзылуына әкелетін екі мысал келтірілді, сондай-ақ тілді осындай байыту барысында реттелген тұрақтылықты сақтау үшін жеткілікті шарттар табылды. Бұл тақырып бойынша зерттеулер әлі де жалғасуда, алдағы уақытта құрылымды жаңа бір айнымалы функциямен байыту кезінде реттелген тұрақтылықты сақтаудың нақты критерийін анықтау маңызды..

Композиттердің ферромагнетик-парамагнетик, ферромагнетик-диамагнетик типтерінің АЖЖ электромагниттік сипаттамаларын диамагнетикалық (парамагнетикалық) және ферромагнетикалық құрамдастардың концентрациясын түрлендіру арқылы өзгертуге болады. Өндірісте осындай композиттерді енгізу үшін әртүрлі магниттік сипаттамаға ие компоненттердің құрамын өзгертуге мүмкіндік беретін тиімді және қарапайым синтез технологияларын іздестіру бойынша зерттеулер жүргізу қажет. Бұл жұмыста модификацияланған химиялық тұндыру әдісімен ферромагнетик ((NiZn)Fe₂O₄)-диамагнетик (ZnO) композиттерін алудың қарапайым әдісі ұсынылған. Сонымен қатар эксперименттік үлгілердің құрылымдық және электромагниттік сипаттамаларының кешенді зерттеуі жүргізілді. Рентгендік дифракция әдісімен соңғы үлгілердің фазалық құрамы тек диамагнетикалық және ферромагнетикалық фазалардан тұратыны анықталды. Сканерлеуші электрондық микроскопия әдісімен термиялық өңдеуден (күйдіруден) кейін ұнтақтардың орташа мөлшері 100–137 нм болатын субмикронды өлшемдерге ие екендігі анықталды. Вибрациялық магнитометрия әдісімен магниттік гистерезис ілмектері өлшенді, олардың талдауы диамагнетикалық фазаның концентрациясының ұлғаюы композиттердің коэрцитивтік күшінің мәнін арттыратыны анықталды. Өлшенген микротолқынды спектрлер күрделі магниттік өтімділік ферромагниттік және парамагниттік фазалар арасындағы қатынасты өзгерту арқылы табиғи ферромагниттік резонанс жиілігінің ауысуын жүзеге асыруға болатынын көрсетеді. Сондай-ақ металл пластинаға шағылысу коэффициентін есептеу арқылы алынған композиттердің жаңа радиосіңіргіш материалдар негізі ретінде пайдалануға болатыны айқындалды. Сонымен қатар синтезделген ұнтақтарды АЖЖ құрылғыларды, АЖЖ антенналарды жасау үшін де қолдануға болады.

Бұл мақала Қазақстанның академиялық қауымдастығындағы зерттеу ландшафтына сауалнама деректері негізінде жан-жақты талдау жасайды. Әртүрлі университеттердің 265 зерттеушісі мен ғалымдарының жауаптарына сүйене отырып, зерттеу төрт түрлі пәндік саладағы зерттеулердің терең демографиялық профильдері мен сипаттамаларын ашады. Пәндердің кең спектрін қамти отырып, физикалық ғылымдардың сипаттамалары мен тенденцияларына ерекше назар аударылады. Сауалнама Қазақстандағы физика ғылымдарының зерттеу ландшафтын зерттейді, ол халықаралық ынтымақтастыққа, әсіресе батыстық ғалымдармен бірлескен зерттеулерді арттыруға бағытталған. Зерттеу мәселесіне үкіметтік немесе үкіметтік емес ұйымдармен серіктестікке шектеулі көңіл бөлу, қолайсыз еңбек жағдайлары және ресурстарға, әсіресе өнімділігі жоғары есептеу құралдарына қол жетімділіктің теңсіздігі жатады. Бұл зерттеу елдегі академиялық зерттеулердің қазіргі жағдайы туралы терең түсінік береді және стратегиялық жоспарлау, саясатты әзірлеу, болашақ ғылыми жобаларда қолдануға болатын нақты перспективаны ұсынады.

Бұл зерттеу Фурье түрлендіруші инфрақызыл спектроскопия (FTIR), рентгендік фотоэлектрондық спектроскопия (XPS), Раман спектроскопиясы және сканерлеуші электронды микроскопия (SEM) әдістері арқылы мұқият сипатталған импеданс спектроскопиясын қолдана отырып, графен оксиді (ГО) және наноцеллюлоза (НЦ) композицияларының электрлік қасиеттерін зерттейді. FTIR талдауы ГО және НЦ құрамында болатын функционалдық топтарға сәйкес келетін сипаттамалық шыңдарды анықтады, бұл олардың химиялық құрамын түсінуге мүмкіндік берді. XPS спектрлері көміртегі мен оттегінің байланыс күйлерін көрсететін ерекше шыңдарды көрсетті, бұл материалдардың беттік химиясын сипаттауға мүмкіндік берді. Раман спектроскопиясы үлгілердің құрылымдық реті мен ақаулары туралы ақпарат беріп, әсіресе ГОның графиттік құрылымын ерекше атап өтті. SEM кескіндері композициялық мембрананың морфологиялық ерекшеліктерін ашып, НЦ бөлшектерінің таралуын және олардың қосылуынан туындаған құрылымдық модификацияларды көрсетті. ГО-НЦ композициясының электр өткізгіштігін зерттеу үшін импеданс спектроскопиясы қолданылды. Нәтижелер температураға тәуелді мінез-құлықты көрсетті: өткізгіштік отын элементтерінің жұмыс диапазонында температураның жоғарылауымен артты. Бір қызығы, НЦ қосу композицияның өткізгіштік қасиеттеріне айтарлықтай әсер етпеді, бұл материалдардың үйлесімділігі мен тұрақтылығын болжайды. Қорытындылай келе, көптеген аналитикалық әдістерді қолдана отырып жасалған бұл жан-жақты зерттеу ГО-НЦ композициясының электрлік қасиеттері туралы құнды мәліметтер береді. Нәтижелер бұл композицияның электр өткізгіштігін арттыруды қажет ететін әртүрлі қолданбаларда, әсіресе отын ұяшықтары технологиясында әлеуетті қолданылуын көрсетеді.

Құрамында кремний бар материалдар негізінде оптикалық және электрлік функцияларды біріктіретін құрылғыларды әзірлеу — микроэлектрониканың негізгі міндеттерінің бірі. Химиялық тұндыру күшейтілген плазмалық синтез арқылы газ фазасынан және одан кейінгі күйдіруден артық кремниймен де, артық азотпен де байытылған кремний нитридінің үлгілері алынды. Si-H және N-H байланыстарының жоғары концентрациясы күйдіру алдындағы үлгілерде Раман спектроскопиясы әдісімен анықталды. Трансмиссиялық электронды микроскопия арқылы кремний нитридінен басқа, үлгі матрицасында кремний кластерлерінің пайда болатыны анықталды. Фотолюминесценция спектрлері әртүрлі газ атмосфераларында күйдіру кезінде үлгілердің екі түрі үшін де айтарлықтай өзгерістер көрсетті. Синтезден кейін 1100 °C температурада үлгілерді термиялық өңдеу PL спектрінің жоғалуына әкелді, ал 800 °C температурада күйдіргеннен кейін фотолюминесценцияның қарқындылығы жоғарылады. Фотолюминесценцияның ең жоғары қарқындылығы ауа атмосферасында күйдірілгеннен кейін байқалды, ал азот атмосферасында ең төменгі қарқындылық анықталды. N-орталықтардың рекомбинациялық процестерге қатысуы электронды парамагниттік резонанс әдісімен расталды. Фотолюминесценцияға және зарядтың жиналуына әкелетін бөлшектердің өзара әрекеттесуінің әртүрлі механизмдері қарастырылды. Осылайша, әртүрлі спектрлік диапазондарда басқарылатын люминесценттік қасиеттерді алу үшін кремний нитриді қабаттарын синтездеу және күйдіру шарттары таңдалады.

Жақында галактиканың пайда болу тарихымен айналысатын астрономияның өркендеп келе жатқан саласы – Галактикалық археология танымал бола бастады. Шар тәрізді шоғырлардың Құс Жолында болған көптеген негізгі процестерге қатысы бар, сондықтан оларды зерттеудің, атап айтқанда, олардың орбиталарын қалпына келтірудің маңызы зор. Gaia DR3 каталогы жұлдыздың меншікті қозғалысы, радиалды жылдамдығы және гелиоцентрлік қашықтығы секілді 165 шар тәрізді шоғырлардың параметрлерін қандайда бір дәлдікпен қамтамасыз етеді, сондықтан Галактоцентрлік координаттар жүйесіне түрлендіру кезінде бастапқы деректерге берілген параметрлерді өлшеу қателіктерінің әсерін зерттеу маңызды, нәтижесінде бұның орбита пішініне де әсері болады. Біз шар тәрізді шоғырлардың орбиталарын 10 миллиард жылға кері қарай интегралдадық. Ол үшін Құс Жолы потенциалына мейлінше жақын болатын IllustrisTNG-100 космологиялық модельдеу дерекқорындағы 411321 жеке нөмірі бойынша алынған сыртқы динамикалық потенциалды галактика пайдаланылды. Интегралдау уақытының иерархиялық жеке қадамдары бар төртінші ретті Эрмит схемасына негізделген N-денені параллель есептейтін φ-GPU коды арқылы жүзеге асырылды. Қателердің қалыпты таралуын ескере отырып, бастапқы деректердің 1000 кездейсоқтығы жасалды және қателіктердің бастапқы жылдамдықтардың таралуына және орбита пішініне әсері қарастырылды. Меншікті қозғалыстары мен радиалды жылдамдырының параметрлері бойынша – ең үлкен, ал гелиоцентрлік қашықтықтары бойынша – ең кіші салыстырмалы қателерге ие. Шар тәрізді шоғырлардың жалпы санының 85%-ында барлық параметрлер бойынша 10%-дан аспайтын, ал 5,4%-да 1%-дан аспайтын салыстырмалы қателер бар екені анықталды. Салыстырмалы қателіктердің әртүрлі мәндері бар кластерлер үшін өлшеу қателерінің әсерін зерттей отырып, біз көптеген шар тәрізді шоғырлар үшін өлшеу қателерінің орбиталардың пішініне әсері маңызды емес деген қорытындыға келдік, сондықтан аталған шоғырлар үшін орбиталарды жоғары дәлдікпен қалпына келтіру мүмкін болады. Шар тәрізді шоғырлардың орбиталарын қалпына келтіру ғарыштық уақыт шкалаларын қамтитындықтан, өлшеу қателіктерін ескеру негізгі интегралдауға дейінгі дайындық процедурасының маңызды аспектісі болады.

Бұл жұмыста PW–7 импульстік плазмалық үдеткіште пайда болатын плазмалық ағынның жылдамдығын өлшеудің екі тәуелсіз әдісі қарастырылған, олар: спектрлік сызықтардың доплерлік ығысуын бақылау мен бағалауға негізделген әдіс және плазманың қозғалысын жоғары жылдамдықты видеокамераға түсіру әдісі. Плазмалық ағынның сәулелену спектрін тіркеу үшін M833 монохроматоры қолданылды. Жоғары жылдамдықты бейнетүсірілім 640000 кадр/с жылдамдықпен Phantom VEO710S CMOS-камераcының көмегімен жүзеге асырылды. Жұмыс газының қысымы – 2⋅10^-2 Торр, конденсатор батареясының сыйымдылығы мен кернеуі – 400 мкФ және 4 кВ болғандағы ағынның орташа жылдамдығының өлшеу нәтижелері келтірілген. Екі тәуелсіз әдіспен алынған нәтижелер бір-бірімен салыстырылды. Аргон жұмыс газы ретінде экспериментте қолданылды. Бірінші әдісті қолданып анықталған плазма ағынының жылдамдығы 12,5⋅10³ м/сек, ал екінші әдісті қолданып анықталған плазма ағынының жылдамдығы 16,7⋅10³  м/сек құрады. Бұл деректерден өлшенген жылдамдықтардың мәндерінде болмашы айырмашылықтың бар екендігін көруге болады. Осылайша өлшеу қателіктері шегінде жоғары жылдамдықты видеокамераның және доплерлік ығысу әдісімен өлшенген ағын жылдамдықтарының мәндері бір-біріне жуық болатындығы анықталды. Плазмалық ағынның жылдамдығын анықтаудың маңызы оның практикалық қолданылуы тұрғысынан алғанда өте жоғары болып табылады.

Бұл мақалада лицензияланған ANSYS 2023R2 бағдарламалық пакетін және есептеу гидродинамикасы (CFD) әдісін пайдаланып екі күн дистилляторының конфигурациясының салыстырмалы талдауы берілген. Модельдеу үшін сұйықтықтың бір фазадан екіншісіне өтуін есептеуге мүмкіндік беретін VoF (Volume of Fluid) моделі қолданылды. VoF моделі теориялық көзқарасқа сәйкес келетін сандық нәтижелерді іс жүзінде қолданбай, тек визуализация үшін булану процестерін жаңғыртуға қабілетті екенін атап өткен жөн. Зерттеудің өзектілігі су тұщыту жүйелерінің тиімділігін арттыруды талап ететін жаһандық ауыз су дағдарысымен байланысты. Таза су алудың бұл әдісі ең экологиялық таза әдіс, бұл зерттеу нысанын таңдауға басты себеп болды. Жұмыстың мақсаты – күн дистилляторын сандық талдау және зерттеу, оның екі конфигурациясын салыстырмалы талдау, сондай-ақ қондырғының тиімділігін арттыру үшін ықтимал модификацияларды бағалау. Зерттеу барысында қондырғының ішіндегі жылу ағындары, сонымен қатар будың көлемдік үлесінің таралуы және уақыт бойынша температураның өзгеруі модельденді. Алынған нәтижелер бір көлбеу конфигурациямен салыстырғанда қос көлбеу конфигурациясының жоғары тиімділігі мен өнімділігін көрсетеді. Зерттеу сонымен қатар дистиллятор ішінде болып жатқан физикалық процестерді егжей-тегжейлі сипаттайды және осы жүйені ANSYS модельдеуде одан әрі жетілдіру бағыттарын анықтайды.

Титан нитридінің қабықшаларын диффузиялық кедергі ретінде пайдалану үшін Ar-N₂ атмосферасында монокристалды кремний үлгілерінің бетіне тұрақты ток арқылы магнетронды бүрку әдісімен қондырылды. Қабықшалардың қалыңдығы мен тығыздығы рентгендік рефлектометрия әдісі арқылы өлшенді. MAGNA TM-200-01 қондырғысының конструкциясы камераға азот беру мөлшерін арттыру мақсатында өзгертілді. Магнетронды бүркудің алғы шарттары ретінде, азот пен аргон газдарының ағынының жылдамдығын және олардың камерадағы N₂ /Ar қатынасын 1 – 60 аралығында өзгерту арқылы және магнетрондық қуаттылығы 690 – 1400 Вт аралығында болғанда TiN_x  қабықшаларының түзілуіне, олардың тығыздығы мен стехиометриялық құрамына әсері зерттелді. X-тің мөлшеріне тек N₂ /Ar газ шығынының қатынасы ғана емес, сонымен қатар магнетрон қуаты да әсер ететіні көрсетілген. 1200 Вт, N₂ /Ar = 30, 0.8 Па, 320 с, 100°C бүрку параметрлерінде құрамы TiN_0.786 = Ti₅₆N₄₄ қабықшасының 5.247 г/см³  максималды тығыздығы алынды. Титан нитридінің нанокристалды қабықшасының бар болуы және нанокристалды титан фазасының жоқтығы фотографиялық рентгендік дифракция әдісі арқылы расталды.Титан нитридін TiN_0.770 – TiN_0.786 стехиометриялық құрамға барынша жақын синтездеу үшін 1-5 см³ /мин аз аргон ағынында, 900-1200 Вт диапазонында магнетрондық қуатты, азот шығыны 30 см³ /мин пайдалану қажет екені анықталды.

Бұл мақала географиялық ақпаратты ұсыну, өңдеу және талдау бойынша тұтас тұжырымдамалық модельдерді әзірлеуге арналған ғылыми мәселелерді шешуге, аймақтық жүйелерге көптеген қауіпті табиғи және жасанды процестердің әсер ету дәрежесін жан-жақты бағалауға бағытталған. Бұл зерттеу табиғи және техногендік үрдістердің әсерінен төтенше жағдайлардың пайда болуын болдырмау үшін әртүрлі аумақтық жүйелердің жағдайын талдау қажеттілігін шешуге мүмкіндік береді. Бір жағынан, шешім қабылдау үрдісінде ақпаратпен қамтамасыз ету және қолдау көрсету, екінші жағынан – көлік жүйелерінің картографиялық модельдерін ұсыну арқылы қауіпті табиғи және техногендік үрдістердің тәуекелдерін бағалау және оларды картаға түсіру маңызды. Сонымен қатар, өнеркәсіптік жүйелерді кешенді экологиялық бағалау және модельдеу, төлем жүйелерінің карталарын жасау және халықтың денсаулығын бағалау әдістері қарастырылады.

Мақаланың мақсаты – Алматы облысының табиғи және жасанды қауіптерінің аймақтық жүйесін жанжақты бағалау мақсатында картаны құру, оны ұсыну, өңдеу және талдау мәселелерін шешу. Осы мәселелерді шешу арқылы болашақта туындауы мүмкін қақтығыстар мен мәселелерді оңай реттеуге болады. Бұл, әсіресе, табиғи және техногендік апаттар туралы болжам жасау арқылы олардың алдын алу мүмкіндігін қамтамасыз етеді. Алматы облысындағы табиғи және техногендік апатты жағдайлардың негізгі себептері таулы аймақтарға тән табиғи апаттармен байланысты. Біз маусымдық көшкіндер мен жер сілкіністері жағдайларын ескереміз. Алматы облысы таулы аймақта орналасқандықтан, жер сілкінісінің ошақтары өте көп және тектоникалық қозғалыстар жиі кездеседі. Ірі табиғи апаттардың алдын алу үшін арнайы бақылау жұмыстарын жүргізу қажет. Осы тұрғыдан алғанда геодинамикалық карталарды құрастыру, жер қыртысын зерттеу, жер сілкінісі ошақтарын анықтау және саралау маңызды рөл атқарады. Бұл шаралар ірі апаттардың алдын алуға мүмкіндік береді. Мақалада Алматы облысының табиғи және техногендік жағдайларының картасы жасалды. Картаны құру барысында ГАЖ деректерін пайдалана отырып, ArcGIS қосымшасы негізінде карта жасадық. ГАЖ деректерін арнайы ғарыштық зерттеулерді өңдейтін платформа арқылы алдық. Бұл деректер SRTM ғарыштық зерттеулер негізінде жиналды. Жыл сайынғы өзгерістер динамикасын зерттеу арқылы карталарды салыстырып, нақты болжамдар жасауға болады. Тегін платформалар арқылы деректерді жинау ұтымды шешімдер қабылдауға көмектеседі. Карталардың көмегімен мәліметтер базасын бақылауға, жаңартуға, сақтауға және өңдеуге болады. Мақалада облыс аймағына толық зерттеу жүргізіліп, ГАЖ деректерін тиімді және ұтымды пайдалану мәселелері қарастырылды.

Мақалада жиілік түрлендіргіштерінің тарихы, дамуы және қолданылуы туралы егжей-тегжейлі шолу ұсынылып, ерекше назар олардың мұнай-газ саласында қолданылуына аударылған. Жиілік түрлендіргіштерінің 19 ғасырдың соңы мен 20 ғасырдың басында жасалуынан бастап, қазіргі кезде микропроцессорлар мен сигналдарды цифрлық өңдеу арқылы шығу жиілігін дәл басқаруға дейінгі эволюциясы қарастырылады. Мұнай-газ саласында жиілік түрлендіргіштері құбырларды тиімді және дәл индукциялық жылыту үшін маңызды рөл атқарады. Олар тұрақты жиілік пен кернеу көзін айнымалы жиілік пен айнымалы кернеу сигналдарына түрлендіріп, жылыту үрдісінде қолданылатын асинхронды қозғалтқыштардың жылдамдығын басқарады. Мақалада сонымен қатар жиілік түрлендіргіштерін жобалау және модельдеу мәселелері қарастырылады, олардың сипаттамаларын анықтау үрдісі, математикалық модельдерді жасау және MatLab сияқты бағдарламалық құралдарды пайдалану талқыланады. Жиілік түрлендіргіштерін математикалық модельдеу кезінде қажет болатын индуктивтілік энергиясы, конденсатор энергиясы, резонанс шарттары және қуат коэффициентіне қатысты теңдеулер ұсынылған. Мақала соңында жиілік түрлендіргіштерінің индукциялық жылыту жүйелерінің тиімділігі мен экономикасына әсері аталды. Сонымен қатар, оңтайлы өнімділік пен қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін мұқият жобалау мен модельдеудің қажеттілігіне ерекше мән берілген.

Қазақстанда Каспий теңізінің суын пайдалана отырып, сутегі өндірісінің нұсқалары мен шоғырланған өңірлері, соның ішінде Қазақстанның батысындағы Маңғыстау облысы, зерттелді. «Green hydrogen» – жасыл сутегі өндірісін қоса алғанда, қазіргі жетілдірілген сутегі өндірісі технологиялары өте қымбат, миллиардтаған долларлық инвестицияларды қажет етеді және жергілікті халыққа, табиғатқа, экологияға, флора мен фаунаға ықтимал қиындықтар тудыруы мүмкін. Сонымен қатар, Қазақстанда сутегі өндірудің баламалы нұсқаларын геологиялық тұрғыдан зерттеу нашар пысықталған. Қазақстан үшін қазір опиолит жыныстарының табиғи «ақ» сутегінің серпентинизациясы бойынша зерттеулер жүргізу өте маңызды. Қазіргі таңда көптеген елдерде «алтын асығыс» секілді үрдіс байқалады, гидрогеологтар табиғи «ақ» сутекті іздеу мақсатында зерттеулер жүргізуде. Қазір гидрогеологтар Малиден бастап Швейцарияға, Францияға, Германияға, АҚШ-қа, Канадаға және Австралияға дейінгі геологиялық орталарда табиғи сутектің көптеген көздерін тапты. Оны табу және өндіру мақсатында 50-ден астам компания пайда болды. Малиде табиғи сутегі ұңғымасы 4000-ға жуық тұрғыны бар жергілікті қаланы ақысыз және мәңгілік энергиямен қамтамасыз ету үшін жұмыс істейді. Табиғи сутегі басқа геологиялық отындардан айырмашылығы, миллиондаған жылдар бойы емес, адам өмірінде жаңаратын ресурстар қатарына жатады. Ол су мен темір бөлшектерінің қосылысы арқылы, опиолит жыныстарының серпентинизациясы нәтижесінде пайда болады. Осы шолуда сутегіні өндірудің әртүрлі нұсқалары ұсынылған, оның ішінде қара, сұр, жасыл, көк, көгілдір, қызғылт және сары сутегілер, олардың өндіру тәсілдеріне байланысты ерекшеліктері талқыланады. Қазақстанның бай табиғи ресурстарының ішінде көмір мен полиметалдарды қоса алғанда, опиолит жыныстары орналасуы мүмкін, бұл жерлерде табиғи «ақ» сутегі кен орындарының болуы ықтимал. Алайда, бұл бағыттағы геологиялық зерттеулер елімізде әлі де толыққанды дамымаған.

Мұнай кен орындарын игеруде су айдау әдісі кеңінен қолданылады, бұл кезде су айдау көлемінің ұлғаюына байланысты мұнай ұңғымаларынан алынатын өнімнің сулануы біртіндеп артады. Шикі мұнайдың құрамында шайырлар, асфальтендер және органикалық қышқылдар сияқты табиғи беттік белсенді заттардың болуы салдарынан мұнай – су шекарасында тұтқырлығы жоғары, серпімді қабықша мен тұрақты эмульсия оңай түзіледі. Шикі мұнайды сақтау мен тасымалдауды жеңілдету үшін шикі мұнай эмульсиясын деэмульсиялау қажет. Бұл жұмыста CQ шикі мұнайы зерттеу нысаны ретінде алынды және деэмульгатор түрі, концентрациясы, деэмульгатор температурасы және мұнай – су аралық қабықшаның тұтқыр серпімділігіне әсері реометрмен зерттеліп, содан кейін деэмульгациялау механизмі арқылы зерттелді. Нәтижелер фазааралық қабықшаның беріктігі неғұрлым төмен болса, деэмульгатордың соғұрлым жақсы екенін көрсетеді. Сонымен қатар, деэмульгатордың концентрациясы мен температурасының жоғарылауымен мұнай – су аралық тұтқырлығы төмендейді және фазааралық пленка беріктігі одан әрі төмендейді. Тұтастай алғанда, деэмульгатор концентрациясы мен температурасының жоғарылауымен деэмульгаторлық әсер айтарлықтай жақсарады, ал сусыздандыру әсері жақсырақ болады. Зерттеу нәтижелері деэмульсификацияны далалық қолдану үшін теориялық басшылықты қамтамасыз ете алады.

Қазіргі экономика жағдайында қызметкерлердің мансаптық дамуын басқару, әсіресе шағын және орта кәсіпорындар (ШОК) үшін, ұйымдардың табысты және тұрақты дамуының негізгі факторына айналады. Қызметкерлердің мансаптық дамуы ынталандыруды арттыру мен кадрларды сақтап қалуда шешуші рөл атқарады, бұл әсіресе ресурстардың шектеулілігі мен жоғары бәсекелестік жағдайында жұмыс істейтін шағын және орта кәсіпорындар (ШОК) үшін маңызды. Бұл мақалада ШОК мансабын басқарудың заманауи тәсілдері қарастырылады және теориялық зерттеулер мен эмпирикалық дәлелдерге негізделген практикалық ұсыныстар ұсынылады. Оқыту мен дамытуға, қызмет нәтижелерін бағалауға, қызметкерлерді марапаттау және ынталандыру жүйелеріне ерекше назар аударылады. Қызметкерлерді оқыту мен дамыту олардың біліктілігін арттыруға және нарықтағы өзгерістерге бейімделуге ықпал етеді. «360 градус» қағидасы бойынша кері байланыс және тұрақты аттестациялық сессиялар сияқты жұмыс нәтижелерін бағалау жүйелері жетістіктерді айқындау, жақсартуды қажет ететін салаларды анықтау мен жеке даму жоспарларын әзірлеу ісінде маңызды рөл атқарады. Өтемақы мен сыйақының әділ, бәсекеге қабілетті жүйесі қызметкерлерді ынталандырады және оларды сақтап қалуға ықпал етеді. Мақалада сонымен қатар қызметкерлерді ұстап қалуға және олардың ұзақ мерзімді кәсіби өсуіне ықпал ететін, компаниялардың нарықтағы бәсекеге қабілеттілігін арттыратын оң корпоративтік мәдениетті құруға байланысты факторлар қарастырылады. Жылдам өзгерістермен және жаһанданумен сипатталатын қазіргі жағдайда шағын және орта бизнес бәсекеге қабілетті болып, тұрақты өсуге қол жеткізу үшін адами капиталды дамытуға ерекше назар аударуы керек. Мақалада мансапты басқарудың тиімді бағдарламаларын енгізу бойынша ұсыныстар, сондай-ақ әртүрлі салалардағы табысты тәжірибелердің мысалдары жазылған.

Қаржылық ресурстарды тиімді басқару – жобалардың сәтті орындалуы үшін шешуші фактор. Жобаның бюджеттен асып кетуі сияқты қаржылық ресурстарға байланысты қиындықтар көбінесе жобаның табысты аяқталуына, нәтижелердің сапасына және мүдделі тараптардың қанағаттануына тікелей әсер ететін жағымсыз салдарға әкелуі мүмкін. Сондықтан қаржылық ресурстарды тиімді басқару құралдарын іздеу және дамыту қазіргі уақытта өте өзекті мәселе болып отыр. Ғылыми жұмыстың мақсаты – жобалық шығындарды болжау үшін машиналық оқытуға негізделген игерілген көлемді басқарудың (EVM) дәстүрлі емес модельдерін қолдану. Бұл мақсатқа жету үшін зерттеуде осы саладағы алдыңғы тәжірибелер талданды, аяқталған жобалар бойынша деректер қоры жиналып, машиналық оқыту моделі қолданылды. Зерттеу нәтижелері AdaBoost регрессия алгоритмі сияқты дәстүрлі емес модельдердің дәстүрлі әдістермен салыстырғанда нақты шығындарға жақынырақ нәтижелер көрсететінін айқындады. Сонымен қатар, алынған мәліметтер әзірленген модельдің жобаларды басқару мен бизнес шешімдерін қабылдауда маңызды құралға айналуы мүмкін екенін дәлелдеді.

Бұл мақаланың мақсаты – Қазақстандағы жоғары технологиялық өнімдердің сапасын арттыруға цифрлық маркетинг технологияларының қосқан үлесін анықтау, сондай-ақ цифрлық маркетинг әдісі арқылы Қазақстандағы жоғары технологиялық жобалардағы сапаны басқару тәжірибесін жетілдіру болашағын айқындау. IMD және WIPO-ның 2013–2022 жж. халықаралық статистикасына сүйене отырып, корреляциялық талдау әдісі арқылы Қазақстандағы жоғары технологиялық жобаларды жүзеге асыру нәтижелері сапаны басқаруда маркетингке балама тәсілдерді (цифрлық және цифрға дейінгі) қолдану арқылы салыстырылды. Негізгі қорытынды – Қазақстанда жоғары технологиялық жобаларда сапаны цифрлық маркетингтік технологияларды пайдалана отырып басқарған жөн. Олардың негізгі бағыттары: персонал маркетингі, өнім маркетингі және процесс маркетингі. Алынған нәтижелердің теориялық маңыздылығы Қазақстанның цифрлық экономикасында жоғары технологиялық жобаларды жүзеге асыру кезінде сапаны басқару процестерін қайта қарастыруға мүмкіндік бергендігінде, сондай-ақ AI, IoT, Big Data, интернет, мобильді құрылғылар, чат-боттар, машиналық көру, «ақылды» кеңесшілер мен виртуалды көмекшілер (VR/AR) негізіндегі перспективалы цифрлық маркетинг технологияларын ашып көрсеткендігінде. Тәжірибелік маңыздылығы – маркетингтің дамыған цифрлық тәсілі Қазақстандағы жоғары технологиялық жобаларда сапаны басқару тәжірибесін жетілдіруге мүмкіндік береді. Авторлық тәсіл Қазақстандағы цифрлық маркетингтік технологияларды пайдалана отырып, жоғары технологиялық жобаларда сапаны басқару маркетингтік кешенін қамтиды. Бұл тәсіл сондай-ақ Қазақстандағы high-tech жобаларында сапаны басқарудың ұйымдық-технологиялық аспектілерін цифрлық маркетинг тәсілін қолдану арқылы ашып көрсетеді.

Сұраныс соққысының әсерін талдау үшін біз 2008 жылғы қаржылық дағдарысқа назар аударып, 2010 ж. жүргізілген Еуропалық қайта құру және даму банкінің «Өтпелі кезеңдегі өмір» зерттеуінің мәліметтеріне сүйендік. Бұл зерттеуде дағдарыстан екі жыл өткеннен кейінгі үй шаруашылықтарының реакциясы туралы толық ақпарат берілген. Экономикалық құлдырау кезеңінде үй шаруашылықтары қабылдаған шараларды және олардың тұтынуға әсерін талдау үшін регрессиялық модельдер әзірленді. Бұл шаралар шығыстар құрылымына, жинақтау практикасына және басқа да өмір сүру тетіктерінің өзгеруіне әсер етті. Мақалада жүргізілген эмпирикалық зерттеу 2008 жылғы қаржылық дағдарыс сияқты сұраныс соққысының үй шаруашылықтарының тұтынушылық мінез-құлқына және осы соққыға қарсы тұру қабілетіне әсерін түсінуге мүмкіндік береді. Нәтижелер қаржылық дағдарыстың еңбек нарығына теріс әсер еткенін және оның тұтынуға теріс ықпал жасағанын көрсетеді. Сонымен қатар, біз үкіметтің үй шаруашылықтарына қалай көмектесуге тырысқанын және олардың қандай қолдау тетіктерін пайдаланғанын зерттедік.