Сөйлеуді сегментациялау – сөйлеу сигналдарын бөлшектерге бөлу процесі, ол дикторды сәйкестендіру және сөйлеуді тану жүйелерінің маңызды аспектісі. Бұл процесс сөйлеудің басталуын және аяқталуын дәл анықтауға мүмкіндік беріп, жүйенің тиімділігін арттырады. Сегментациялау кезінде дауыстық белсенділік детекторларын (VAD) пайдалану маңызды рөл атқарады, өйткені олар сөйлеу мен тыныштық арасындағы шекараларды анықтауға көмектеседі. Алайда, сегментациялау барысында жиі кездесетін қателіктер – жалған оң және жалған теріс нәтижелер, олар жүйенің жалпы дәлдігіне теріс әсер етеді. Осыған байланысты, әртүрлі тәсілдер мен әдістер арқылы қателіктерді азайту қажет. Фондық шуды азайту, терең оқыту модельдерін қолдану, сондай-ақ деректерді аугментациялау секілді шаралар сегментациялау сапасын едәуір жақсарта алады. Спектралды талдау әдістері мен ерекшеліктерін пайдалану сөйлеу мен фондық шу арасындағы айырмашылықты айқын ажыратуға мүмкіндік береді. Бұл зерттеудің мақсаты – сегментациялау процесін оңтайландыру және қателіктердің ықтималдықтарын талдау, сөйлеуді тану жүйелерінің тиімділігін арттыру. Нәтижесінде, бұл жұмыс сөйлеуді тану саласындағы жаңа зерттеулер мен әзірлемелер үшін негіз болады. Мақалада дикторды анықтау үшін ауызша сөйлеуін сегментациялау мәселесі қарастырылған. Жұмыста сегменттеудің мүмкін критерийлері сипатталған – дыбыстық сөйлеудің сапалық және сандық сипаттамалары, мысалы, сөйлеу кідірістері мен интонациясы, сондай-ақ олардың акустикалық корреляциясы. Бұл сарапшыға нақты сегменттік бірліктерді (буындар, сөздер және т.б.) анықтауға, олардың құрылымын жазуға, негізгі белгілерді бөліп көрсетуге мүмкіндік береді.

Бұл мақала ауыл шаруашылығы өнімдерін жеткізу тізбегіндегі қауіп-қатер факторларының талаптарын бағалау үшін Decision-Making and Trial Evaluation Laboratory (DEMATEL) әдісін ұсынады. Ауыл шаруашылығы өнімдерін жеткізу тізбегі түрлі қауіп-қатерге барынша осал деп айтуға болады. Қауіп-қатер аумаққа байланысты әртүрлі болуы мүмкін (операциялық, экономикалық, әлеуметтік және экологиялық). Бұл мақаладағы біздің басты мақсатымыз – әрбір қауіп-қатер факторының маңыздылығын және олардың өзара байланысын анықтап, оларды жою немесе әсерін азайту үшін ең маңызды қауіп-қатерге басымдық беру. Осы мақсатқа жету үшін біз белгілі бір деректер жиынына DEMATEL әдісін қолдандық және оны fuzzyDEMATEL әдісімен салыстырдық. Зерттеу нәтижелері орталық қауіп-қатер факторының тұтынушыларға қызмет көрсетуді жақсарту, көміртегі шығарындыларын және қоршаған ортаның ластануын бақылау мәселелерімен тығыз байланысты екенін көрсетті. Сонымен қатар, қауіп-қатер факторлары себептік және салдарлық болып екі топқа бөлінді. Зерттеу барысында біз екі әдістің нәтижелері арасында аздаған айырмашылықтардың бар екенін байқадық. Соған қарамастан, екі әдіс те маңызды қауіп-қатер факторларын тиімді анықтауға мүмкіндік беретіні анықталды.

Бұл зерттеу пайдаланушылар арасындағы ақпараттық қақтығыс жағдайында әлеуметтік желідегі өзара әрекеттесу динамикасын талдайды. Зерттеуде ойын теориясы мен ықтималдық әдістеріне негізделген қақтығыстарды модельдеудің симуляциялық тәсілі ұсынылады. Сонымен қатар, зерттеу жұмысы желінің күйін динамикалық бақылау, қадағалау және жаңарту әдісін ұсынады. Бұл инновациялық тәсіл ақпараттық қақтығыстарды екі ойыншының өзара іс-қимылы ретінде модельдейді, мұндағы негізгі мақсат — мүмкіндігінше көп желі түйіндерін басқару. Ойын теориясын қолдана отырып, біз Facebook Researcher ашық деректер жиынтығы мен қазақстандық сегменттің ағымдағы желілік жағдайына негізделген, әрбір ойыншының шешім қабылдау стратегиясын бейімдеуге мүмкіндік беретін алгоритм тұжырымдадық. Ұсынылған желі күйін динамикалық бақылау әдісі ресурстарды тұтынуды едәуір азайтып, есептеу тиімділігін арттыруға септігін тигізеді. Басқа әдістермен салыстырғанда жүргізілген есептік сынақтар ұсынылып отырған тәсілдің практикалық құндылығын дәлелдеді. Бұл әдістің икемділігі мен тиімділігі оны ақпараттық және аналитикалық жүйелердегі мәселелердің кең ауқымын шешуге арналған болашағы зор құралға айналдырады.

Қазіргі уақытта ақпараттық технологиялар қарқынды дамуда. Оның бір саласы ретінде машиналық аудармаларды айтуға болады. Әртүрлі елдегі адамдар бір-бірін түсіну үшін машиналық аудармаларды қолданып, оның қажеттілігі жыл сайын артып келеді. Қазіргі кезде жақсы аударылатын машиналық аудармалар қатарына Google және Yandex машиналық аудармаларын жатқызуға болады. Жыл сайын Yandex және Google машиналық аудармалары аударма сапасын жоғары деңгейге көтеруде. Алайда жүргізілген эксперимент нәтижесі бойынша ағылшын немесе орыс тілінен қазақ тіліне, сондай-ақ түркі тілдес тілдерге аударғанда, аударма сапасы өзге тілдермен салыстырғанда төмендеу. Оған дәлел ретінде 2024 жылдың қыркүйек айында осы екі машиналық аудармадан алынған аударма нәтижесі жұмыста көрсетілді. Өйткені нейрондық машиналық аударманы жүзеге асыратын модель тілдердің құрылымына тікелей байланысты. Осыған орай, 2000-жылдардан бастап Қазақстан ғалымдары қазақ тіліне аударылған мәтіндердің сапасын жақсарту мақсатында өзге тілдерді жақсы аударатын модельдерді салыстырып, қызу зерттеп, қазақ тіліне арнайы модельдер құрып, ғылыми жұмыстарды жариялай бастады [1–5]. Жұмыстың мақсаты – ағылшын тілінен қазақ тіліне аударылған мәтіндердің сапасын жақсарту. Ол үшін ашық нейрондық машиналық аудармада (OpenNMT) аударманы оқыту үшін қазақ және түркі тілдес тілдерге бейімделген трансформер моделі құрылды. Құрылған модель 180 000 ағылшын–қазақ параллель корпусты оқып, үйренді. Аударма нәтижесіне баға беру үшін құрылымы жағынан әртүрлі (жай, құрмалас) 20 000 сөйлемнен тұратын ағылшын тіліндегі файл қазақ тіліне аударылды. Нәтиже аударма сапасының метрикасы (BLEU) арқылы өлшеніп [6–7], жақсы деңгейді көрсетті. Жұмыста жүргізілген эксперимент алынған нәтижені одан да жоғары деңгейге көтеру үшін, модельді оқыту кезінде ағылшын-қазақ тілдер жұбынан құрылған параллель сөйлемдер санын көбейту қажет екенін көрсетті [8].

Қазіргі таңда өнер туындыларының шынайылығын анықтау мәселесі ерекше өзекті. Бұрын бұл процесс тек қолмен жүзеге асырылатын, бұл айтарлықтай адам ресурстарын қажет ететін. Дегенмен, техниканың дамуымен өнер туындыларын дәл талдау мен сәйкестендіруге қабілетті интеллектуалды жүйені құру қажеттілігі туындады. Терең оқыту мен машиналық көру әдістерін біріктіретін жасанды интеллект негізінде әртүрлі топологиясы бар объектілерді тануға арналған зерттеулер қазірдің өзінде бар [1–3]. Нейрондық өнерді тану – терең оқыту әдістерін пайдалана отырып, кескіндеме, мүсіндер және артефактілер сияқты өнер туындыларын анықтауға және жіктеуге бағытталған компьютерлік көру саласы. Лувр мұражайы (Франция), Метрополитен мұражайы (АҚШ), Уффици галереясы (Италия), Британ мұражайы (Ұлыбритания) және Рейксмузеум (Нидерланды) сияқты ірі мұражайлар мен әлемдік репозиторийлер жасанды интеллект негізіндегі өнер туындыларының аутентификациясы үшін заманауи технологияларды белсенді түрде пайдалануда. Бұл жүйелер экспонаттардың түпнұсқалығын анықтаудың дәлдігін айтарлықтай арттыруға, оларды талдау процесін автоматтандыруға және адам факторының әсерін барынша азайтуға мүмкіндік береді. Әлемнің ең ірі мұражайларында енгізілген заманауи аутентификация жүйелері өнер туындыларының түпнұсқалығын дәлірек анықтауға ғана емес, мәдени мұраны бұрмалау мен жойылудан қорғауға да мүмкіндік береді. Конволюциялық нейрондық желілер (CNN) кескіндеменің визуалды мүмкіндіктерін, соның ішінде щеткаларды, беттік текстураны және түс комбинацияларын талдайды. Терең оқытуда дайындалған модельдер зерттелетін жұмысты шынайы картиналар базасымен салыстырып, ықтимал сәйкессіздіктерді анықтайды. Бұл мақалада деректерді тану мен өңдеудің дәлдігін арттыруға бағытталған әртүрлі нейрондық желі модельдерінің салыстырмалы зерттеуі берілген.

Бұл жұмыс мұнайды бөлу процесін басқару жүйесі үшін машиналық оқыту алгоритмдерін қолдану арқылы PID реттегішінің параметрлерін оңтайландыру процесін зерттейді. Контроллер параметрлерін оңтайландыру (Kp, Ki, Kd) бақылау сапасын жақсарту және динамикалық процестердегі қателерді азайту үшін маңызды. Бұл мәселені шешу үшін Көкек іздеу алгоритмі (CSA), Жарқырауық қоңыздар алгоритмі (FA), бөлшектер тобын оңтайландыру (PSO) және тірек векторлық машина (SVM) сияқты бірнеше инновациялық әдістер қарастырылды. Барлық деректер, соның ішінде технологиялық нүктенің мәндері (PV), белгіленген мәндер (SP) және шығыс сигналдары (OP) Теңізшевройлдан алынды. Сонымен қатар, оңтайландырылған реттегіштердің тиімділігін бағалау үшін түбірлік орташа квадраттық қате (MSE), орнығу уақыты, асып кету және тұрақты күйдегі қате сияқты көрсеткіштер қолданылды. Жалпы алғанда, зерттеу нәтижелері дәстүрлі тәсілдермен салыстырғанда машиналық оқыту алгоритмдерін қолдану арқылы жүйенің динамикалық өнімділігінің айтарлықтай жақсарғанын көрсетеді. Алынған оңтайландыру параметрлері жылдам әрі тұрақты бола отырып, мақсатты мәнге жетті, бұл технологиялық процесті басқару өнімділігін арттыруға мүмкіндік берді.

Қалалар мен олардың инфрақұрылымының қарқынды дамуы жағдайында сапалы қалалық жеткізілімге деген сұраныс үздіксіз өсіп келеді. Бұл жұмыста курьерлік компания ұсынған деректер негізінде жеткізу аймақтарын үйлестіру мүмкіндіктері қарастырылады. Қолмен құрылған дәстүрлі аймақтар көбінесе қаладағы ауа райы, жол қозғалысы, көше желісі сияқты факторларды дұрыс ескере бермейді. Зерттеуде K-Means және DBSCAN кластерлеу алгоритмдерінің жеткізу аймақтарын динамикалық түрде қалыптастыруға қалай ықпал ететіні көрсетіледі. Салыстырмалы талдау Silhouette score және Big-O нотациясы тәрізді көрсеткіштерді пайдаланады. Нәтижелер K-Means алгоритмі біркелкі, құрылымды кластерлер құратынын, ал DBSCAN дерек тығыздығына бейімделіп, икемді шекаралар анықтайтынын дәлелдеді. Көп деңгейлі DBSCAN тәсілі шашыраңқы тапсырыстардың шоғырлануын азайтып, барлық жеткізу нүктелеріне қолжетімділікті арттырады. Осылайша, кластерлеу алгоритмдері курьерлер арасында тапсырыстарды әділ бөлуді жеңілдетіп, операциялық шығындарды қысқартуға мүмкіндік береді. Болашақта алгоритмдердің динамикалық ортада қалай жұмыс істейтінін бағалау үшін нақты уақыттағы деректерді енгізу қажет.

Термография – адамның психофизиологиялық күйімен байланысты беттегі температуралық өзгерістерді тіркейтін, эмоцияларды тануға арналған инвазивті емес әрі сенімді әдіс. Бұл зерттеуде адамның бет термограммаларын пайдаланып, алты негізгі эмоцияны – қуаныш, мұң, қорқыныш, жиіркену, ашу және таңғалу – тану үшін терең нейрондық желілерді қолдану қарастырылады. Эксперименттік жағдайларда жиналған теңестірілген деректер жиынтығы негізінде төрт архитектура бағаланды: конволюциялық нейрондық желі (CNN), толық конволюциялық желі (FCN), EfficientNet және MobileNet. Модельдер алдын ала өңделген бет термограммаларында оқытылып, тексерілді. Бағаланған архитектуралардың ішінде FCN ең жоғары – 90,04% дәлдік көрсетті. Бұл зерттеу терең нейрондық желілердің, әсіресе FCN архитектурасының, термографиялық деректер негізінде эмоцияларды тану міндеттерінде тиімді екенін дәлелдейді және оны психофизиологиялық бақылау, денсаулық сақтау, сондай-ақ адам мен машина арасындағы өзара әрекеттесу жүйелерінде қолдануға болатынын көрсетеді.

Бұл мақала блокчейндегі токендерді шығару процестерін және олардың орталықтандырылмаған биржалармен интеграциясын қарастырады. Криптовалюталар мен блокчейн технологияларының дамуымен токен шығару жобаларды қаржыландырудың және жаңа цифрлық активтерді құрудың танымал әдісіне айналды. Бұл процесс түрлі техникалық және ұйымдастырушылық қиындықтарды қамтиды. Олардың қатарында токен стандартын таңдау, смарт келісімшарттарды әзірлеу, оларды тестілеу және Ethereum блокчейнінде орналастыру мәселелері бар. Әрі қарай, шығарылған токендердің орталықтандырылмаған биржалармен интеграциясы зерттеледі. Орталықтандырылмаған биржалар – орталықтандырылған делдалдарға сенуді қажет етпейтін сауда белгілеріне арналған орта. Мұндай интеграцияны жүзеге асыруда тиісті техникалық шешімдерді таңдау және қолданылатын биржа хаттамаларының ерекшеліктерін ескеру қажет. Зерттеу Ethereum блокчейнінде токендерді құрудың техникалық аспектілерін қамтиды. Атап айтқанда, ERC-20 стандартын таңдау, смарт келісімшарттарды әзірлеу және оларды орналастыру мәселелері қарастырылады. Сонымен қатар, токендерді орталықтандырылмаған биржалармен біріктірудің ерекшеліктері осы тәсілдің артықшылықтары мен шектеулерін ескере отырып талданады.

Мәтінді құру стилін белгілі бір аудиторияға немесе мазмұнға бейімдеуге жоғары дәлдіксіз-ақ қол жеткізуге болады. Бұл жұмыста үлгі салмақтарынан бас тартылып, оның орнына: (i) Байес оңтайландыруын қолданып сегіз декодер гиперпараметрі қайталанды; (ii) оқылуды өзгертетін бір жолдық мәнер туралы кеңес қосылды. 8–14B параметрлері бар үш бақылау нүктесі (LLaMA-3.1-8B, DeepSeek-Qwen-8B/14B) және бес математикалық эталон (AQUA-RAT, MathQA, GSM8K, MAWPS, SVAMP) бойынша жүргізілген эксперименттер Optuna-ның 50-сынақтық сәйкестік іздестіру көрсеткіштерін шамамен 3%-ға жақсартқанын көрсетті. 30–70B дәл баптаумен негізгі көрсеткіштермен салыстырғанда 5–10 ұпай айырмашылық байқалды. Сол параметрлер тапсырмалар арасында 2 ұпайдан аз шығынмен қолданылады. Бала аудиториясына бағытталған тақырыпты қосу дәлдікке айтарлықтай әсер етпейді, бірақ Флеш-Кинкейд оқылым ұпайын екі есе төмендетіп, дәлелдеу жолдарын қысқартады. Барлық эксперименттер бір A100 құрылғысында бірнеше GPU сағатында аяқталды, бұл әдісті ресурс шектеулі ортада да тиімді пайдалануға мүмкіндік береді. Зерттеу микробағдарламамен біріктірілген мұқият декодерді басқару қосымша оқыту немесе орнату уақытынсыз сандық дәлдікті және аудиторияға лайықты мәтін ұсынылуын қамтамасыз ететінін көрсетеді.

Дирихле шеттік шартымен берілген классикалық бигармониялық оператордың меншікті функциялар жүйесі L₂ кеңістігінде толық және ортонормальды екені белгілі. Осы меншікті функцияларға сәйкес келетін меншікті мәндер оң және өсу ретімен нөмірленуі мүмкін. Кейбір жағдайларда толқытылған бигармониялық оператор үшін шеттік есептердің меншікті функциялары мен меншікті мәндері ұқсас қасиеттерге ие болады. Бұл жұмыста ортогональды матрицаларды пайдалана отырып толқытылған бигармониялық оператордың бейлокал аналогы енгізіледі. Бұл оператор үшін екі шекаралық есептердің спектрлік мәселелері зерттеледі. Бірінші есепте Дирихле шекаралық шарттары, екіншісінде Дирихле түріндегі шарттар қарастырылады. Бірінші есепті зерттеу барысында толқытылған бигармониялық оператор үшін Дирихле есебінің меншікті функциялар жүйесінің толықтық қасиетін қолданамыз. Осы жүйелердің қасиеттерін, сондай-ақ ортогональды матрицалармен анықталатын бейнелеулердің қасиеттерін пайдалана отырып, біз негізгі есептің меншікті функциялары мен меншікті мәндерін табамыз. Екінші есепте Лаплас операторы үшін Дирихле есебінің меншікті функциялары мен меншікті мәндері қолданылады. Бұл жүйелердің айқын түрін , сонымен қатар осы жүйелердің қасиеттерін пайдалана отырып, екінші есептің меншікті функциялары мен меншікті мәндері құрылады. Қарастырылатын есептердің меншікті функциялар жүйесінің L₂ кеңістігінде толықтығы туралы теоремалар дәлелденді.

Мақалада авторлардың алдыңғы зерттеу жұмыстарының бірінде алынған нәтижелер негізінде (Қазақстан-Британ техникалық университетінің хабаршысы, 2024, 21(2), б. 127-138), f(z) функцияларының бірлік шеңберіндегі екі есе дерлік дөңес класы енгізіліп, төмендегі шарттардың көмегімен зерттеу жұмысы жүргізілді:

мұндағы f(z), g(z) және h(z) функцияларында , және h(z) функциясы дөңес. Бұл сыныпта бұрмалау, айналу және дөңес радиус теоремалары орнатылған. Ерекше жағдайларда екі есе дерлік дөңес және дөңес функциялар үшін бұрын белгілі және бірқатар жаңа түпнұсқа нәтижелер алынды. Осы сыныпқа сүйене отырып, өсу теоремасы мен жұлдыз тәрізді радиусы табылған жұлдыз тәрізді функциялардың екі еселенген класы енгізілді. Параметрлердің нақты мәндерінде жұлдыз тәрізді функциялар үшін бұрын белгілі нәтижелер бар.

Ақырлы интервалда тұрақты кешігулі аргументі бар интегралдық-дифференциалдық теңдеулер жүйесі үшін сызықты екі нүктелі шеттік есеп зерттеледі. Интервалды бөліктерге бөлу арқылы тұрақты кешігулі аргументі бар интегралдық-дифференциалдық теңдеудің интегралдық мүшесі квадратуралық формуламен ауыстырылады. Мұндай ауыстыру кезінде тұрақты кешігулі аргументі бар интегралдық-дифференциалдық теңдеулер жүйесі үшін сызықты екі нүктелі шеттік есеп тұрақты кешігулі аргументі бар жүктелген дифференциалдық теңдеулер жүйесі үшін сызықты шеттік есеппен аппроксимацияланады. Кешігулі аргументі бар интегралдық-дифференциалдық теңдеулер жүйесі үшін шеттік есепке және құрылған жүктелген дифференциалдық теңдеулер жүйесі үшін шеттік есепке де корректілі шешілімділіктің анықтамалары енгізіледі. Сондай-ақ кешігулі аргументі бар интегралдық-дифференциалдық теңдеулер жүйесі үшін сызықты шеттік есептің және кешігулі аргументі бар жүктелген дифференциалдық теңдеулер жүйесі үшін сызықты шеттік есептің корректілі шешілімділігінің шарттары тағайындалады. Тұрақты кешігулі аргументі бар интегралдық-дифференциалдық теңдеулер жүйесі үшін сызықты екі нүктелі шеттік есеп пен оны аппроксимациялаушы – тұрақты кешігулі аргументі бар жүктелген дифференциалдық теңдеулер жүйесі үшін сызықты екі нүктелі шеттік есептің корректілі шешілімділігінің арасындағы өзара байланыс көрсетіледі.

Бұл жұмыстың мақсаты – қарапайым жағдайға жақын келетін екінші ретті дербес туындылы біртекті емес дифференциалдық теңдеулер жүйесін зерттеу. Қарастырылып отырған жүйенің дербес шешімі (0,0) регулярлы ерекше нүктенің маңында Фробениус-Латышева әдісінің көмегімен екі айнымалының жалпыланған дәрежелік қатары түрінде зерттелді. Анықтаушы теңдеулер жүйелерінің жай немесе еселі түбірлері болған кездегі әртүрлі мүмкін болатын жағдайлар көрсетілген. Екінші ретті дербес туындылы «резонансты» біртекті емес дифференциалды теңдеулер жүйесінің дербес шешімі үшін теорема ұсынылған. Мысалда біртекті емес Бессель жүйесінің шешімі көрсетілген. Сәйкесінше біртекті жүйенің шешімі екі айнымалыдан тұратын Бессель функциялары түрінде, біртекті емес жүйенің дербес шешімі Бессель функцияларының көбейтіндісі түрінде ұсынылған.

Біз натурал сандардың стандартты ретіне изоморфты барлық сызықтық реттердің жиыны үшін нөмірлеу құруға мүмкіндік беретін Тьюринг дәрежесінң спектрін зерттейміз. Натурал сандардың стандартты ретіне изоморфты барлық сызықтық реттердің индекстер жиыны П₃-толық екені белгілі. Бұл жиында есептелімді нөмірлер жоқ дегенді білдіреді. Бұл жұмыста біз натуралдардың стандартты ретіне изоморфты барлық сызықтық реттердің жиынында О”-есептелімді нөмірленуі бар екенін және O’- есептелімді нөмірленуі жоқ екенін көрсетеміз. Баженов, Калмурзаев, Төребекованың еңбектерінде есептелімді көшулер кезінде универсал е.с. сызықтық жарты реттер құрастырылған. Олар келесі фактіні пайдаланады: е.с. кейбір S₀ ішкі жиыны үшін есептелетімді нөмірлеу табылады, сызықтық жарты реттер кейбір е.с. кейбір сызықтық реттер конусында төмен орналасқан. Біз натуралдардың стандартты ретіне изоморфты барлық сызықтық реттердің құрылымы үшін ұқсас факт орындалмайтынын көрсетеміз. Сонымен қатар, бұл құрылым үшін ұқсас фактісі бар O‘-есептелетін нөмірлеу жоқ.

Бұл мақалада жаңа анизотропты гранд Лоренц кеңістіктері анықталып, олардың қасиеттері зерттеледі. Бұл кеңістіктер белгілі функционалдық кеңістіктерді зерттеу үшін параметрдің шектік мәндерін қамтуға мүмкіндік беретін жаңа кеңістік болады. Классикалық кеңістіктерде параметрлердің шектік мәндеріндегі жағдайды зерттеу қиындық туғызады. Гранд кеңістіктерді қарастыру әсіресе параметрлердің шектік жағдайларын зерттеу үшін маңызды және осы мәселеде жаңа нәтижелерге қол жеткізуге болады. Классикалық кеңістіктерде шектік параметрлерді зерттеу әр уақытта мүмкін бола бермейді. Соңғы жылдары функционалдық кеңістіктер мәселелерінде гранд Лебег кеңістіктері және олардың жалпылаулары кеңінен зерттеліп жүр. Бұл кеңістіктер классикалық Лоренц және гранд Лоренц кеңістіктерінің жалпыламалары болады. Мақалада гранд анизотропты Лоренц кеңістіктерінің анықтамасы, осы кеңістіктегі негізгі бағалаулар көрсетілді, енгізу теоремалары дәлелденді, параметрлер бойынша енгізу шарттары шығарылды. Алынған нәтижелер теориялық тұрғыда ғана емес, сонымен қатар қолданбалы есептерде де маңызды рөл атқара алады.

Үзіліссіз және дискреттік жағдайларында берілетін атақты Харди теңсіздіктердің бастапқы түрі кейінірек айтарлықтай жалпыланды. Осыған орай математикада Харди теңсіздігі өз алдына жеке үлкен бағытқа айналды. Қазіргі таңда Харди тәріздес операторларды қамтитын үзіліссіз және дискреттік теңсіздіктерінің орындалу критерийлерін алу–салмақты теңсіздіктер теориясында басты мәселелерінің бірі. Дискреттік теңсіздіктерді матрицалық операторлар класы үшін қарастыру зерттеудің жаңа толқыны десек болады. Жалпы жағдайда матрицамен берілген дискреттік оператордың салмақты Лебег кеңістігінде шенелімділік критерийі анықталмағандықтан матрицаға әртүрлі шарттар қойылып, матрицасыз жағдайға қарағанда кеңірек нәтижелер алынады. Бұл жұмыста дискреттік квазисызықты операторларды белгілі бір шартты қанағаттандыратын матрицалар үшін қарастырамыз. Квазисызықты теңсiздiктер үшін алынған нәтижелерді бисызықты Харди теңсiздiктерiн сипаттау кезінде қолдануға болады.

Бөлшек туындылардың локальды еместігіне байланысты тарихи деректер болашақтағы есептеулер үшін маңызды рөл атқаратын күрделі процестерді сипаттай алады. Алайда бұл қасиет сандық модельдеуде белгілі бір қиындықтар туындатады. Бұл зерттеуде Грюнвальд–Летников анықтамасына, «қысқа жады принципіне», есте сақтау механизмдеріне және аналитикалық болжамдарға негізделген бөлшек туындыны жуықтауға арналған жаңа дискретті оператор ұсынылады. Ұсынылған оператор есептелген деректерді сақтауға және оларды реттелетін дәлдікпен кейінгі кезеңдерде пайдалануға мүмкіндік беретін түрлендіруді жүзеге асырады. Бұл тәсіл шекаралық есептерді шешу барысында есептеу операцияларының санын едәуір қысқартады және есептеу тиімділігін арттырады.

О-минималдылық ұғымы сызықты реттелген құрылымдар үшін өте өнімді. Алайда бұл ұғымды жартылай реттелген жиындарға тікелей көшіру белгілі бір қиындықтарға тап болады. Шынында да, о-минимал жартылай реттелген құрылымдар жөніндегі жұмыстар өте аз. Жартылай реттелген құрылымдар үшін о-минималдылықтың стандартты анықтамасы бойынша кез келген анықталатын жиын интервалдар мен нүктелердің булевтік комбинациясы түрінде берілуі тиіс. Алайда булевтік комбинациялар құрамында жиынның толықтауышын алу амалы бар, ал жартылай реттелген жиындарда интервалдың толықтауышы өте күрделі құрылымға ие болуы мүмкін. Сондықтан мұндай жолмен анықталған құрылымдар класын зерттеуде елеулі қиындықтар туындайды. Біз о-минималдылықтың балама анықтамасын ұсынамыз: жартылай реттелген құрылым о-минимал деп аталады, егер оның кез келген анықталатын ішкі жиыны жалпыланған интервалдар мен нүктелердің ақырлы бірігуінен тұрса. Мақалада біз осы анықтаманың тривиалды емес екендігін және жаңа мағынада о-минимал болатын құрылымдардың бар екендігін көрсететін бірнеше мысал келтіреміз.

Бұл зерттеудің мақсаты – сандық модельдеу әдістерін қолдана отырып,  Алматы қаласының атмосферасындағы ауаны ластаушы заттардың  концентрациясы мен температураның кеңістіктік және уақыттық таралуын талдау. Шамамен 80 шаршы километр аумақта тәуліктік  динамиканы ұқсату үшін екі өлшемді адвекция-диффузия моделі әзірленді. Модель желмен басқарылатын көлік, турбулентті диффузия және тығыз қалалық орталарға тән локализацияланған эмиссия көздері сияқты негізгі физикалық процестерді қамтиды. Модельдеу нәтижелері көлік және өнеркәсіп сияқты антропогендік әрекеттермен байланысты  ластаушы заттардың шоғырлануында жоғары локализацияланған  шыңдар байқалатынын, ал температураның кеңістікте біркелкі таралуы негізінен күн радиациясының циклдарымен анықталатынын көрсетті. Бұл  екі түрлі мінез-құлық сараланған жұмсарту стратегияларының  қажеттілігін айқындайды. Зерттеу нәтижелері қала құрылысын жоспарлау  және ауа сапасын басқарудың тиімді саясатын әзірлеу үшін  маңызды түсініктер береді. Ұсынылған модель күрделі қалалық рельеф  жағдайларында қоршаған ортаның динамикасын түсінуге және  ластануды бақылау шараларының ықтимал әсерін  бағалауға арналған  практикалық құрал ретінде қызмет етеді.

Бұл мақалада қалалық ортадағы ауаның ластануын модельдеу үшін Капуто мағынасындағы бөлшекті ретті туындылары бар конвекция-диффузия теңдеуін шешудің сандық әдісі ұсынылады. Есептелген ақырлы элементтер сұлбасы жады әсерін ескере отырып, ластаушы заттардың таралуын дәлірек сипаттауға мүмкіндік береді. Әдістің орнықтылығы мен жинақтылығы теориялық тұрғыда дәлелденіп, сандық тәжірибелер арқылы расталды. Ұсынылған модель түрлі метеорологиялық жағдайларда ауа сапасын болжауға мүмкіндік береді. Зерттеу нәтижелері экологиялық мониторинг жүйелерін жетілдіруге және ауаның ластануын төмендетуге бағытталған шараларды жоспарлауға практикалық үлес қоса алады.

Нобелиймен белсендірілген стронций алюминаты (Sr_4-x-y Ca_yAl₁₄O₂₅:No_x) әртүрлі концентрацияда зольгель әдісі арқылы, бор қышқылын қолданып синтезделді. Алынған үлгілер ауада әртүрлі температурада қыздырылып, рентгендік дифракциялық (XRD) талдау нәтижелері бойынша 1300°C температурада бір фазалы Sr₄Al₁₄O₂₅ алынғаны анықталды. Стронций иондарын кальций иондарымен ішінара ауыстыру үшін құрамында 0,04 моль/г нобелий бар бірдей стронций алюминаты таңдалып, бір фазалы үлгілер кальцийдің xCa = 0,9-ға дейінгі концентрациясында алынды. Барлық үлгілердегі Ho^³⁺ иондарының люминесценциясының ең жоғары салыстырмалы қарқындылығы осы иондардың ⁵F₅ → ⁵I₈ өтуіне сәйкес келетін спектрдің қызыл аймағында байқалды. Үлгілердің фотолюминесценциялық зерттеулерінде толқын ұзындықтары 465 нм және 560 нм болатын сәулеленумен қоздырғанда, жарық шығарудың ~652 нм, ~692 нм және ~694 нм максимумдары пайда болды. Синтезделген бір фазалы материалдардың барлық серияларында жарық шығарудың ең қарқынды шыңдары Sr²⁺ стронций иондарын Ca²⁺ иондарымен алмастырған қосылыстарда байқалды. Сканерлеуші электронды микроскоп (СЭМ) көмегімен түсірілген суреттерде Sr₄₋ₓAl₁₄O₂₅:Hoₓ бөлшектері қыздырудың аса жоғары температурасына байланысты бір-біріне жабысып қалған монолитті блоктар түрінде көрінді. Стронцийді кальциймен алмастыру синтезі бірдей температурада жүргізілгенімен, морфологияда өзгерістер байқалды: Са²⁺ иондарымен жартылай ауыстырылған алюминат бөлшектерінің алтыбұрышты пішіні айқын көрінді.

Мақалада бөлме температурасында жұмыс істейтін газ анализаторлары үшін сезімтал элементтер жасау мақсатында шыны төсеніш негізінде жасалатын қалайы оксидінің (SnO₂) жұқа қабықшалары зерттелген. Ол үшін үш жабын түзетін жүйе қолданылды: этанолдағы SnCl₄·5H₂O ерітіндісі, қалайы гидроксиді гидрозолі және олардың қоспасы. Жабындар 400 °C температурада спрей-пиролиз әдісімен қалыптастырылды. Рентгендік құрылымдық талдау және сканерлеуші электрондық микроскопия жүргізілді, кристаллиттердің өлшемдері 6–13 нм екендігі анықталды. Жабындардың су буына сезімталдығы зерттелді. Ең жоғары сезімталдық (R₀/Rбу = 3,75) және өнімділік (1 секундтан аз) золадан алынған жабындарда байқалды. t-SnO₂ (001) және c-SnO₂ (111) беттеріндегі адсорбцияны модельдеу жоғары ылғалдылық жағдайында тұрақты сенсорлық қасиеттеріне байланысты c-SnO₂ құрылымы көміртегі тотығын анықтауға қолайлы екенін көрсетті. Алынған нәтижелер жаңа газ сенсорларын жасауға қызығушылық тудырады.

Осы жұмыста NGC 2516 шашыраңқы жұлдыз шоғырын сандық модельдеу және бақылау деректерімен салыстыру арқылы зерттеулер жүргізілді. Phi-GRAPE-GPU кодын пайдалана отырып, жұлдыздар шоғырының орбитасы 123 млн жылға кері қарай есептеліп, оның Галактикадағы пайда болған орны анықталды. Бүгінгі бақылауларға сәйкес келетін жұлдыздар шоғырының бастапқы параметрлерін анықтау үшін 70-тен астам модельдеу жүргізілді. Талдау нәтижесінде стандартты масса функциясының параметрлері NGC 2516-ның бірегей сипаттамаларын толығымен көрсете алмайтыны анықталды. Бұл мәселені шешу үшін масса функциясы жұлдыздардың бақыланған қасиеттеріне сәйкестендірілді. Нәтижелер модельдеу мен бақылау арасындағы морфологиялық ұқсастықтарды көрсетті. Дегенмен, модельдеу деректерінде бақылау әдістеріндегі шектеулерге байланысты бақылауларда анықталмаған толысу құйрықтарындағы жұлдыздар табылды. Бұл нәтижелер қосымша талдаулар мен салыстырулардың қажеттілігін көрсетеді. Болашақта толысу құйрығы жұлдыздарын дәлірек анықтау және жіктеу үшін машиналық оқыту әдістерін қолдануды жоспарлап отырмыз.

Берілген жұмыста CH4+Ar газ қоспасында магнетронды әдіс арқылы гидрогенизацияланған аморфты алмазтектес көміртекті қабықшалардың синтезі қарастырылды. Алмазтектес қабықшалар 80°C-тан 240°Cқа дейінгі температура аралығында синтезделді. Синтезделген үлгілердің локалды құрылымы Раман спектроскопиясы әдісімен зерттелді. Сонымен қатар, алынған жұқа алмазтектес көміртекті қабықшалардың механикалық және оптикалық қасиеттері зерттелді. Үлгілердің сипаттамаларының синтездеу шарттарына тәуелділігі көрсетілді. Төсеніш температурасының гидрогенизацияланған алмазтектес көміртекті қабықшалардың құрылымы мен қасиеттеріне айтарлықтай әсер ететіні анықталды. Үлгілердің тыйым салынған аумағы енінің төсеніш температурасына тәуелді екені көрсетілді. Атап айтқанда, төсеніш температурасының 80°C-тан 240°C-қа дейін артуы кезінде тыйым салынған аумақ ені 1,78 эВ-тан 1,63 эВ-қа дейін төмендейтіні анықталды. Бұл құбылыс қабықша құрылымындағы sp²-гибридтелген түйіндердің артуымен және π-электронды күй тығыздығының ұлғаюымен түсіндіріледі. Сондай-ақ, гидрогенизацияланған алмазтектес көміртекті қабықшалардың микроқаттылығының өзгерісі оптикалық тыйым салынған аумақ енінің өзгерісімен байланыстылығы көрсетілді. Кнуп әдісімен жүргізілген микроқаттылықты бағалау нәтижесінде гидрогенизацияланған үлгілердің қаттылығы төсеніш температурасына байланысты 37,5×10² кгс/мм²-ден
29,5×10² кгс/мм²-ге дейін төмендейтіні анықталды. Бұл синтезделген қабықшалар құрылымындағы sp³-гибридтелген байланыстардың азаюын дәлелдейді.

Бұл мақалада цирконий диоксиді (ZrO2) негізіндегі және 3 мол.% иттрий оксидімен (Y2O3) легирленген наноұнтақтардың электрлік сыйымдылық қасиеттерін алу және зерттеу әдістемесі ұсынылған. Негізгі назар жоғары гидростатикалық қысымды (500 МПа дейін) қолдану арқылы тығыз компакттарды алу және өлшеу тұрақтылығын қамтамасыз ететін электрлік контактілерді жағу технологиясын оңтайландыруға аударылған. Мақаланың эксперименттік бөлімінде 30 °C-тан 400 °C-қа дейінгі температура диапазонында үлгілердің разрядтық сипаттамаларын тіркеуге мүмкіндік беретін қондырғының сызбасы сипатталған. Сыйымдылықтың тізбектегі кедергі мен кернеуге тәуелділігі, сондай-ақ 400°C және 500 °C-та жүргізілген термиялық өңдеудің (отжигінің) құрылымдық және сыйымдылық параметрлерге әсері туралы мәліметтер келтірілген. Параметрлердің оңтайлы үйлесімі, атап айтқанда 10 В кернеу, 10 кОм кедергі және 50% ауа ылғалдылығы кезінде, максималды сыйымдылық 1256,948 мкФ-қа жететіні көрсетілген. Сонымен қатар, мақалада отжиг температурасының жоғарылауы материалдың микроструктурасының өзгеруіне байланысты сыйымдылық сипаттамаларының жақсаруына ықпал ететіні анықталған. Ұсынылған деректер YSZ наноұнтақтарының жоғары тығыздықтағы қатты күйдегі наноиондық энергия аккумуляторларын жасау әлеуетін растайды, бұл оларды энергия жинау жүйелері мен микроэлектроникада қолдануға перспективалы етеді.

Жер бетіндегі халық санының өсуі мен экономикалық-өндірістік дамудың қарқын алуы адамзаттың энергия тұтынуының үнемі артуына себеп болуда. Осы жағдай «жасыл» және экологиялық таза энергия көздерін іздеуді маңызды әрі өзекті мәселе ретінде алға тартады. Фотоэлектрохимиялық сутегі өндіру әдісі – суды күн энергиясы арқылы сутегі мен оттегіне ыдырататын, экологиялық таза әрі үнемді технологиялардың бірі. Сондықтан бұл саладағы жартылай өткізгіш (ЖӨ) материалдарды зерттеу, олардың тиімділігі мен тұрақтылығын арттыру – ғылыми және инженерлік тұрғыдан өзекті міндет. Фотоактивті ЖӨ-тер күн сәулесін жұтып, оны электр энергиясына немесе тікелей химиялық энергияға айналдырады. Бұл энергия суды электролиздеу арқылы сутегі мен оттегін бөлшектеуге жұмсалады. Осы жұмыста түрлі ЖӨ-тер арқылы фотоэлектролиздің принциптері мен механизмдері, материалдарға қойылатын негізгі талаптар, сондай-ақ осы бағыттағы соңғы жетістіктерге шолу жасалды. Су ыдырау реакцияларының негізгі параметрлері мен ұғымдары түсіндіріліп, күн энергиясын сутегіге түрлендіру тиімділігі талданды. Сондай-ақ, фотоэлектрохимиялық ұяшықтың тиімділігі материал сапасы, құрылымының күрделілігі және конфигурациясына тікелей байланысты екені қарастырылды.

Күрделі геологиялық құрылымы бар Солтүстік Үстірт аумағы бұрыннан зерттеушілердің назарын аударып келеді. Соңғы жылдары бұл аумақта 2D және 3D сейсмикалық барлау жұмыстары кең көлемде жүргізілді. Осы жұмыстардың нәтижесінде мақсатты горизонттарға құрылымдық талдау жасалып, палеоген мен триас шөгінді кешендері негізінде зерттелетін аумақтардың геологиялық құрылымы жеткілікті дәрежеде зерттелді. Шағырлы-Шөмішті газ кен орны – Қосбұлақ ойпатының солтүстік-батыс шетінде, Солтүстік Үстірт ойпатының шегінде орналасқан және 1959 ж. ашылған. 2015 ж. кен орны коммерциялық пайдалануға берілді. Шағырлы-Шөмішті кен орнының игерілуінің алғашқы кезеңдерінде ол төрт доғадан тұратын антиклинальді қатпармен шектелген деп есептелді. Алайда қазіргі уақытқа дейін жүргізілген геологиялық-геофизикалық зерттеулер нәтижесінде кен орнының геологиялық құрылымына мүлде жаңа тұжырымдамалық көзқарас ұсынылып, негізделді. Бұл, сейсмикалық мәліметтерді құрылымдық және динамикалық нтерпретациялаумен қатар, қабат қасиеттерін және негізгі жыныстардың сұйықтыққа қанығуын болжауға мүмкіндік берген сейсмикалық инверсияны қолданудың арқасында мүмкін болды. Мақалада сейсмикалық мәліметтерді динамикалық интерпретациялау нәтижелері ұсынылып, олардың көмегімен құрылымды терең зерделеуге, негізделген геологиялық модель құруға және кен орнын одан әрі дамытуға қатысты ұсыныстар беруге мүмкіндік жасалған.

Бүгінгі таңда мұнай өндіруді арттырудың кеңінен таралған әдістерінің бірі – көмірқышқыл газымен (CO2) әсер ету. Бұл әдіс мұнайды ығыстыру тиімділігінің жоғарылығымен, экологиялық қауіпсіздігімен және экономикалық тұрғыдан тиімділігімен ерекшеленеді. CO2-мен әсер ету технологиясы мұнай-газ кен орындарын игеруде кең қолданыс тапқан. Алайда қабаттың біртекті болмауы, өткізгіштіктің әркелкілігі, CO2-нің төмен тығыздығы мен тұтқырлығы салдарынан газ шығымы жиі кездеседі. Бұл құбылыс мұнай ұңғымаларының өнімділігіне кері әсер етуі мүмкін. Осыған байланысты газ шығымының алдын алу мұнай өндіру коэффициентін арттыруда маңызды факторға айналуда. Гель бөлшектері негізінде жасалған оқшаулау жүйелері жоғары тұрақтылыққа, бейімделгіштікке және беріктікке ие болып, экономикалық жағынан тиімді шешім ретінде танылуда. Бұл жүйелердің кен орындарын игеруде кеңінен қолданылуы – олардың болашағы зор екенін көрсетеді. Мақалада CO2-мен әсер ету кезінде газ шығымын бақылауға арналған гель бөлшектері жүйелерінің жіктелуі мен даму жағдайына жан-жақты шолу жасалған. Алдын ала қалыптастырылған бөлшектік гель, полимерлі микросфералар және дисперсті бөлшектік гель (Dispersed Particle Gel) секілді гель түрлерінің әсер ету механизмдері сипатталып, олардың отандық және халықаралық деңгейдегі қазіргі жағдайы қарастырылған. Сонымен қатар, болашақ зерттеу бағыттары мен қолдану мүмкіндіктері талқыланады.

Қазіргі уақытта газ кен орындарында күкіртті газдарды тазарту нәтижесінде түзілетін өнеркәсіптік қалдықтарды пайдалана отырып, теміржол инфрақұрылымын жаңғырту үшін экологиялық қауіпсіз, қайта өңделетін және жоғары берік материалдарға деген сұраныс артып келеді. Дәстүрлі цемент негізіндегі бетондардың жоғары CO2 шығарындылары мен гидрофильді қасиеттері олардың ұзақ мерзімді және агрессивті ортада қолданылуын шектейді. Осыған байланысты бұл зерттеуде теміржол шпалдарында қолдануға арналған гидрофобты, химиялық тұрақты және термопластикалық қасиеттерге ие күкіртбетондардың қолдану перспективалары қарастырылды. Балқытылған күкірт, модификацияланған тұрақтандырғыштар, базальт талшығы және наноқоспалардан тұратын композициялар негізінде алынған үлгілер термогравиметриялық (ТГА/ДТА) және инфрақызыл спектроскопия (ИҚ) әдістерімен зерттелді. Сығылуға беріктік, су сіңіру коэффициенті, жылуөткізгіштік және механикалық тозуға төзімділік сияқты маңызды физика-химиялық қасиеттер зертханалық және өнеркәсіптік жағдайларда сыналды. Зерттеу нәтижелері күкіртбетонның тек цементсіз балама ретінде ғана емес, сонымен қатар болашақ теміржол шпалдары үшін ұзақ мерзімді, тұрақты және қайта өңделетін құрылымдық материал ретінде қолдануға болатынын көрсетті.

Көміртекті алу, кәдеге жарату және сақтау технологиялары (CCU) антропогендік парниктік газдар шығарындыларын азайтудың және жаһандық климаттық мақсаттарға жетудің маңызды құралына айналды. Бұл зерттеу Теңіз кен орнының таусылған газ қоймаларында, терең резервуар жағдайларымен және көмірсутектерді кең көлемде өндіру тарихымен сипатталатын бірегей учаскеде CO₂ секвестрінің әлеуетін зерттейді. Зерттеу резервуардың динамикалық модельдеуін пайдалана отырып, жоғары температуралы, жоғары қысымды қабатқа CO₂ енгізудің техникалық орындылығы мен тиімділігін бағалауға бағытталған. Негізгі мақсаттарға әртүрлі операциялық сценарийлерде айдау қуатын, серпіліс уақытын, сақтау тиімділігін және қысым тәртібін бағалау кіреді. Зерттеу тарихи өндіріс деректерімен калибрленген сенімді салалық модельді құру үшін геологиялық, петрофизикалық және сұйықтық деректерін біріктіреді. Модельдеу нәтижелері CO₂ ағып кету қаупі аз болған кезде қолайлы инъекцияны және оқшаулауды көрсетеді. Бұл нәтижелер CCU-ны далалық ауқымда енгізу бойынша өсіп келе жатқан білімге ықпал етеді және жетілген мұнай-газ провинцияларында көміртекті тұрақты басқару стратегияларын әзірлеуге қолдау көрсетеді.

Қытайдың биржада тіркелген коммерциялық банктерінің қызметіне жасыл несиелеудің әсерін тереңірек зерттеу мақсатында бұл зерттеуде 16 банк таңдап алынды. Зерттеу Қытайдағы листингілік коммерциялық банктердің операциялық тиімділігіне жасыл несиенің ықпалын талдауға бағытталған. Банктердің қызмет көрсеткіштері факторлық талдау әдісі арқылы бағаланды, ал жасыл несиелеудің әсері тұрақты эффектілер және модераторлық модельдер арқылы зерттелді. Зерттеу нәтижелері Қытайда жасыл несиелеу саясатының салыстырмалы түрде жақында енгізілуі және институционалдық жүйенің толық қалыптаспауы себепті жасыл несиенің банктердің қызметіне теріс әсер ететінін көрсетті. Сонымен қатар, корпоративтік әлеуметтік жауапкершілік (КӘЖ) бұл теріс байланысты күшейтетін модераторлық рөл атқарады. Алайда ұзақ мерзімді перспективада жасыл несиелеуді дамыту – уақыт талабы мен қажеттілігіне сай бағыт. Жасыл несиелеу тетіктерінің үздіксіз жетілдірілуі банктердің қызметін жақсартып, Қытай үшін экологиялық және экономикалық тұрғыдан тиімді нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік береді.

Бұл зерттеу жасанды интеллектті жұмысқа қабылдауда қолданылуын зерттейді. Оның шешім қабылдауға, ашықтық пен сенімге тигізетін әсері талданады. Жасанды интеллект скрининг жүргізу, сұхбат кестесін құру сияқты негізгі тапсырмаларды автоматтандырып, қазіргі заманғы кадр іріктеу жүйесінде маңызды құрал ретінде қолданылады. Зерттеу сипаттамалық және желілік әдістер арқылы жасанды интеллектке негізделген іріктеу үдерісінің мүдделі тараптарға, әсіресе осы жүйелерге деген сенім деңгейіне қалай әсер ететінін жанжақты талдайды. Бұл талдау автоматтандырылған шешім қабылдау, мүдделі тараптардың өзара әрекеттесуі, сондай-ақ бейтараптық пен ашықтыққа қатысты этикалық мәселелерді қамти отырып, кадр іріктеуде жасанды интеллектті қолданудың негізгі аспектілерін айқындайды. Жасанды интеллект процестердің әділдігін арттырып қана қоймай, жалдаушылар мен үміткерлер арасында сенім қалыптастыруға да ықпал етеді. Алайда, адамның тиісті бақылауынсыз жасанды интеллектке шамадан тыс тәуелділік сенімнің әлсіреуіне әкелуі мүмкін. Сонымен қатар, жасанды интеллект ұйымдарға кадрларды іріктеу нәтижелерін жақсартуға, әртүрлілікке қол жеткізуге және іріктеу кезінде туындауы мүмкін біржақтылықты азайтуға мүмкіндік береді. Бұл технологияның ашықтыққа, сенімге және жасанды интеллект пен адамның теңгерімді ықпалдасуына назар аударуы аса маңызды. Аталған тұжырымдар кадр іріктеу үдерістерін жетілдіргісі келетін және жасанды интеллект негізінде жұмыс істейтін жүйелерге деген сенімді арттырғысы келетін ұйымдар үшін құнды деп саналады.

Бұл зерттеу Қазақстандағы туристік сектордың қиындықтары мен болашағын қарастырады. Туризм индустриясы алдында тұрған өзекті мәселелерді саралай отырып, оның кеңею және жетілдірілу әлеуетін анықтайды. Зерттеу Қазақстанның әлемдік деңгейде тұрақты әрі экономикалық тұрғыдан тиімді туристік бағыт ретіндегі позициясын нығайтуға бағытталған іс-шараларға бағыт-бағдар беретін құнды деректер ұсынады. Қазақстанға келген халықаралық туристердің пікіріне ерекше назар аударыла отырып, елдегі халықаралық туризмнің проблемалары мен болашағын зерттеу үшін аралас әдіс пайдаланылды. Зерттеушілер құрылымы жақсы жасалған, өзін-өзі басқаруға негізделген сауалнама арқылы 206 халықаралық туристен деректер жинады. Зерттеу нәтижелері Қазақстандағы туристік бизнестің қазіргі жағдайын ашып көрсетіп, негізгі қиындықтар мен мүмкіндіктерді айқындады. Туристер оңтүстік және солтүстік бағыттарды басқалардан артық көретіні анықталды. Респонденттердің пікірінше, Қазақстанның туризм саласындағы басты үш мәселе – инфрақұрылымның жеткіліксіздігі, әлсіз маркетинг және қызмет көрсету сапасының төмендігі. Осы қиындықтарға қарамастан, туристер Қазақстанның бірегей табиғи сұлулығын туризмді кеңейтудің маңызды мүмкіндігі ретінде атап өтті. Зерттеу туристер санын арттыру мен елдің туристік индустриясын нығайтудың практикалық стратегияларын ұсынады. Қазақстандағы ішкі және сыртқы туризмге ерекше назар аудара отырып, бұл зерттеу туризм саласындағы ғылыми ізденістерге үлес қосады. Ол шетелдік саяхатшылар үшін Қазақстандағы туризмнің мүмкіндіктері мен қиындықтарын талдайды. Зерттеу шетелдік қонақтардың тәжірибесі мен көзқарастарын терең түсінуге мүмкіндік беретін эмпирикалық әдіснамаға негізделген.

Бизнес-процестерді модельдеу (BPM) цифрлық маркетинг саласында мақсатты жарнама үшін шешім
қабылдауды оңтайландыруда маңызды рөл атқарады. Адам басқаратын жұмыс процестеріне негізделген дәстүрлі, қолмен орындалатын BPM үлгілері масштабтауға, тиімділікке және динамикалық нарық талаптарына бейімделуге қатысты бірқатар шектеулерге тап болады. Бұл зерттеу Қазақстандағы жеке жарнама агенттіктері үшін процестің бейімделуін, мақсаттылық дәлдігін және нормативтік сәйкестігін (мысалы, GDPR, CCPA) арттыру мақсатында жасанды интеллект (AI) басқаратын автоматтандыруды адам тәжірибесімен ұштастыратын Human-AI Hybrid BPMN құрылымын әзірлеуге және бағалауға бағытталған. Зерттеу әдіснамасы негізгі өнімділік көрсеткіштері – процесс тиімділігі, қателерді азайту және автоматтандыру ауқымдылығы бойынша үш түрлі BPM үлгісін (қолмен, AI басқаратын және гибридті) салыстыра отырып, аралас тәсілге негізделеді. Ол үшін Bizagi BPMN диаграммалау құралы, Meta әзірлеуші құралдары және Google Analytics сияқты платформалар қолданылды. Нақты жағдайлық зерттеулер мен модельдеулерден алынған эмпирикалық тұжырымдар AI интеграциясы қолмен жұмыс жүктемесін 30–50%-ға азайтатынын, мақсатты дәлдікті 25–40%-ға жақсартатынын және шешім қабылдау қателерін азайтатынын көрсетеді. Сонымен қатар, зерттеу ерте кезеңдегі AI араласуы адам кері байланысынсыз біржақтылыққа алып келуі мүмкін екенін және этикалық сәйкестікті қамтамасыз ету үшін адам бақылауы қажет екенін анықтайды. Мақалада жарнама саласындағы AI негізіндегі BPM үлгілерінің практикалық негіздерінің жеткіліксіздігіне, сондай-ақ автоматтандыру мен адам бақылауын теңестіретін гибридті модельдер қажеттілігіне байланысты әдебиеттердегі олқылықтар қарастырылады. Болашақ зерттеу бағыттары ретінде – AI-дың бейімділігін арттыру және салалық ерекшеліктерге бейімделу үшін күшейтілген оқыту әдістерін қолдану ұсынылады. Бұл зерттеудің мақсатты жарнамаға арналған ауқымды, тиімді және үйлесімді BPM құрылымын қалыптастыруға, сондай-ақ AI негізіндегі процестерді оңтайландырудағы теориялық және практикалық кемшіліктерді жоюға ықпал етеді.