ИОНДАРМЕН СӘУЛЕЛЕНГЕН МАТЕРИАЛДАРДАҒЫ АҚАУДЫҢ ПАЙДА БОЛУЫНЫҢ РАДИАЦИЯЛЫҚ ПРОЦЕСТЕРIН МОДЕЛЬДЕУ

Материалдарды тұтыну күн сайын артып келеді, бұл өз кезегінде табиғи ресурстар және жабдықтау мәселелерімен жиі күресудің пайда болуын білдіреді. Сондықтан адамзат қолданыстағы шикізатты тиімді пайдалану, бұрын жарамсыз болған заттарды пайдалы материалдарға айналдыру мен қолданылған заттардан мүлдем жаңа материалдар шығару жолдарын табу арқылы өзінің ресурстық базасын кеңейтуге мәжбүр. Жаңа материалдарды жасау тәсілдерінің бірі – затты зарядталған иондармен сәулелендіру. Мақалада иондар үшін энергия шығынын ескере отырып, каскадты ықтималдық функцияларын (КЫФ) алу және пайдалану мақсатындағы каскадты ықтималдық әдісіне негізделген тәсіл қарастырылады. КЫФ есептеулері соқтығыстардың санына және әртүрлі құлаған иондар мен үлгілердің бақылау тереңдігіне байланысты жүргізілді. Каскадты ықтималдық функцияларын және бос кластерлердің кеңістіктікте таралуын есептеу кезінде алтын мен күміс қорытпаларындағы нақты нәтиже аймағын табу мен метал қасиеттерінің заңдылықтары алынды. Есептеу үшін қадамдар мен шекараларды таңдау автоматтандырылған. Орындалған есептеулердің нәтижелері графиктер мен кестелер түрінде ұсынылған.

1. Boos E.G., Kupchishin A.A., Kupchishin A.I., Shmygalev E.V., Shmygaleva T.A. (2015) Kaskadnoveroyatnostnyj metod, reshenie radiacionno-fizicheskih zadach, uravnenij Bol’cmana. Svyaz’ s cepyami Markova.Kaskadno-veroyatnostnyj metod, reshenie radiacionno-fizicheskih zadach, uravnenij Bol’cmana. Svyaz’ s cepyami Markova.Kaskadno-veroyatnostnyj metod, reshenie radiacionno-fizicheskih zadach, uravnenij Bol’cmana. Svyaz’ s cepyami Markova. Almaty: KazNPU im. Abaya, NII NHT i M KazNU im. al’-Farabi, 388 p.

2. Dubovichenko S.B., Dzhazairov-Kakhramanov A.V., Shmygaleva T.A. (2021) Reaction Rate of Radiative p 13N Capture. Russian Physics Journal, vol. 64, no 6, pp. 961–969.

3. Komarov F.F., Shmygaleva T.A., Akanbay, N., Shafii S.A., Kuatbayeva A.A. (2019) Optimization calculation algorithms on cascade and probabilistic functions and radiation defects concentration at the ionic radiation. International Journal of Mathematics and Physics, vol. 10, no 1, pp. 88–98.

4. Shmygaleva T.A., Kupchishin A.I., Kupchishin, A.A., Shafii C.A. (2019) Computer simulation of the energy spectra of PKA in materials irradiated by protons in the framework of the Cascade- Probabilistic method. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, vol. 510, no 1, (012024).

5. Komarov F.F., Konstantinov S.V., ̇Zuk J., ...Chizhov I.V., Zaikov V.A. (2022) Structure and Mechanical Properties of TiAlN Coatings under High-Temperature Ar+ Ion Irradiation. Acta Physica Polonica A, vol. 142, no 6, pp. 690–696.

6. Fan J.Y., Huang J.C. and Pan J.Y. (2019) An adaptive multi-step Levenberg-Marquardt method, Journal of Scientific Computing, vol. 78, pp. 531–548.

7. Shmygaleva T.A., Srazhdinova A.A., Shafii, S. (2021) Computer-based modeling of radiation defect parameters in materials irradiated with charged particles. Journal of Physics: Conference Series, vol. 2032, no 1, (012050).

8. Komarov F.F, Shmygaleva T.A., Kuatbayeva A.A., Srazhdinova A.A. (2020) Computer simulation of vacancy clusters concentration in titanium irradiated with ions. International Journal of Mathematics and Physics, vol. 11, no 2, pp. 20–26.

9. Wallace J. B., Bayu A L. B. and Kucheyev S. O. (2019) Radiation defect dynamics in solids studied by pulsed ion beams. Nucl. Instr. and Methods in Phys. Res. Section B: Beam Inter with Mat. and Atoms, vol. 460, pp. 125–127.

10. Velisa G., Wendler E., Wang L.L., Zhang Y. and Weber W.J. (2019) Ion mass dependence of irradiationinduced damage accumulation in KTaO3. Journal of Mat. Science, vol. 54, pp. 149–158.

11. Boss E.G. and Kupchishin A.I. (1988) Reshenie fizicheskih zadach kaskadno-veroyatnostnym metodom. Alma-Ata: Nauka.

12. Komarov F.F. and Kumahov M.A. (1980) Tablicy parametrov prostranstvennogo raspredeleniya ionnoimplantirovannyh primesej. Minsk: izd-vo BGU, im. V.I. Lenina.