МЕТАЛЛ МҰНАЙ ҚҰБЫРЛАРЫНЫҢ ТОТТАНУ СЕБЕПТЕРІН ЗЕРТТЕУ

Құбыр көлігі теміржол, құрлық немесе басқа тасымалдау түрлеріне қарағанда ең тиімді және экономикалық тұрғыдан орынды болып саналады. Тасымалданатын өнімдер, әдетте, мұнай өнімдері, әртүрлі физикалық және механикалық қасиеттері бар, олар құбыр материалына әртүрлі теріс әсер етуі мүмкін, осылайша коррозия, тозу, ағып кету және шығарындылар тудырады. Бұл бағыттағы зерттеулердің өзектілігі мұнай айдау кезінде Қазақстан мұнайларының салыстырмалы түрде күрделі құрамына байланысты фазалар шекарасындағы трибоэлектрлік әсерлер электр зарядтарының пайда болуына әкеліп соғады, бұл құбыр материалының коррозиясын тудыратын химиялық реакциялардың тиімділігін арттырады. Сондықтан мұнай құбырларын металдардың коррозиясынан болатын бұзылулардан қорғаудың нақты әдістерін жасау қажет. Мұнайдың ИҚ спектроскопиялық талдауы көмірсутектердің әртүрлі түрлерінің болуын көрсетеді. "Өзенмұнайгаз" АҚ мұнай айдау негізінде мұнайдың молекулалық құрамындағы қиындық коррозия жылдамдығының артуына әкелетін электрлік әсерлерді тудырады. Мұның бәрі коррозиядан қорғауды дамыту кезінде ескерілуі керек. Мұнай мен мұнай өнімдерін тасымалдау процесінде күрделі микроқұрылым мен макроқұрылымның белгілі бір гетерогенділігіне байланысты электростатикалық зарядтар пайда болуы мүмкін. Триболитикалық эффекттерде электрлену, сондай-ақ жылу бөлу жүретіндіктен, бұл процестер микро-макро деңгейдегі жылу беру процестерін нақтылауды қажет етеді. Бұл жағдайда сұйықтық көлемінің жеке бөлімдері арасындағы ықтимал айырмашылық айтарлықтай үлкен болуы мүмкін. Жұмыста аспаптық талдаудың химиялық және физика-химиялық әдістері қолданылды. Зертханалық жағдайда мұнай мен мұнай өнімдерінің нақты электр өткізгіштігінің эксперименттік мәндері алынды, бұл олардың диэлектрлік сипатын бағалауға мүмкіндік береді. Бұл жұмыста олардың құбыр металдарының коррозиясына әсерін анықтау үшін металдар мен органикалық сұйықтықтардың (мұнай, мазут және т.б.) шекарасындағы жердегі трибоэлектрлік әсер зерттелді және мұнай мен мұнай өнімдерінің электр өткізгіштік мәндері белгіленді.

1. Мешечко Е.Н. Основы экологии / Е.Н. Мешечко. – М.: Экоперспектива, 2018. – 376 c.

2. Мартынюк В.Ф. Защита окружающей среды в чрезвычайных ситуациях / В.Ф. Мартынюк, Б.Е. Прусенко. – М.: Нефть и газ, 2020. – 336 с.

3. Перелет Р.А. Наше общее будущее. Доклад Международной комиссии по окружающей среде и развитию (МКОСР) / ред. С.А. Евтеев, Р.А. Перелет. – М.: Прогресс, 2020. – 376 c.

4. Маврищев В.В. Основы экологии / В.В. Маврищев. – Минск: Вышэйшая школа, 2019. – 447 c.

5. Павлова Е.И. Общая экология: Учебник и практикум для прикладного бакалавриата / Е.И. Павлова, В.К. Новиков. – М.: Издательство Юрайт, 2019. – 190 с.

6. Корытный Л.М. Экологические основы природопользования: Учебное пособие для СПО / Л.М. Корытный, Е.В. Потапова. 2-е изд., испр. и доп. – М.: Издательство Юрайт, 2019. – 374 с.

7. Гурова Т.Ф. Экология и рациональное природопользование: Учебник и практикум для академического бакалавриата / Т.Ф. Гурова, Л.В. Назаренко. – 3-е изд., испр. и доп. –М.: Юрайт, 2019. – 188 с.

8. Жуйкова Т.В. Экологическая токсикология: Учебник и практикум для академического бакалавриата и магистратуры / Т.В. Жуйкова, В.С. Безель. – М.: Издательство Юрайт, 2019. – 362 с.

9. Ларионов Н.М. Промышленная экология: Учебник и практикум для СПО / Н.М. Ларионов, А.С. Рябышенков. – 2-е изд., перераб. и доп. – М.: Издательство Юрайт, 2018. – 382 с.

10. Казахстан в новой реальности: время действий («Озеленение» экономики, охрана окружающей среды). Послание Президента Республики Казахстан К. Токаева (1 сентября 2020 года).

11. Семенова И.В. Коррозия и защита от коррозии: Учебное пособие / И.В. Семенова, Г.М. Флорианович, А.В. Хорошилов. – М. : Физматлит, 2010. – 416 c.

12. Зарубина Л.П. Защита зданий, сооружений, конструкций и оборудования от коррозии. Биологическая защита. Материалы, технологии, инструменты и оборудование / Л.П. Зарубина. – Вологда: Инфра-Инженерия, 2015. – 224 c.

13. Семенова И.В. Коррозия и защита от коррозии / И.В. Семенова, Г.М. Флорианович, А.В. Хорошилов. – М.: Физматлит, 2010. – 416 c.

14. Антропов Л. И. Теоретическая электрохимия. – М. : Высш. шк.,1984.

15. Колотыркин Я.М. Металл и коррозия. – М.: Металлургия, 1985. – 88 с.

16. Розенфельд И.Л. Атмосферная коррозия металлов.

17. Улиг Г.Г., Реви Р.О. Коррозия и борьба с ней. Введение в коррозионную науку и технику. – Л.: Химия, 1989. – 456 с.

18. Мустафин Ф.М. Защита трубопроводов от коррозии: в 2 т. / Ф.М. Мустафин, Л.И. Быков и др. – М.: Недра, 2007. – 708 c. – т. 2.

19. Мустафин Ф.М. Защита трубопроводов от коррозии: в 2 т. / Ф.М. Мустафин, М.В. Кузнецов и др. – М.: Недра, 2005. – 620 c. – т.1.

20. Хайдерсбах Р. Защита от коррозии и металловедение оборудования для добычи нефти и газа / Р. Хайдерсбах. – Вологда: Инфра-Инженерия, 2014. – 416 c.

21. Замок GS, Шейн Л.Б. Общая модель контактной электрификации изолятора сферасфера. // Журнал электростатики. – №36(2). – 1995. – С.165–173. DOI:10.1016/0304-3886(95)00043-7.

22. Утелбаев Б.Т., Сулейменов Э.Н., Утелбаева А.Б., Шарипов Р.Х. Трибоэлектризация и электромагнитная материя. // Наука и мир. – 2020. – № 9 (85). – C. 17–23.

23. Устройство для оценки электризации жидких нефтепродуктов (2018). – URL: https://findpatent.ru/patent/264/2642257.html

24. Utelbayev B.T., Suleimenov E.N., Utelbaуeva A.B.. Atomic Molecular Struture of Substances and Energy Manifistations // Global journal of Science Frontier Research: Physics and Space Science, vol.20, issue 1, version 1, 2020, pp. 1–6.

25. Utelbayev B.T., Suleimenov E.N., Utelbayeva A. & Zhanabai N., 2019. Role of AtomicMolecular Formations in Chemistry. Theory and Applications of Chemistry, vol. 1, pp. 88–97. Retrieved from https://stm1.bookpi.org/index.php/tac-v1/article/view/100

26. Утелбаева А.Б., Жанабай Н., Сулейменов Э.Н., Утелбаев Б.T. Электрическая и магнитная компоненты элементарных «электромагнитных частиц» // Тенденция развития науки и образования. – 2021. – № 80. – Ч.5. – С.167–176. DOI:10.18411/trnio-12-2021-257.