СЕЙСМИКАЛЫҚ БЕЛСЕНДІ ЖЕР ҚЫРТЫСЫСЫ АРҚЫЛЫ ӨТІМДІЛІГІ ЖОҒАРЫ ҒАРЫШ НҰРЫНЫҢ ӨТУІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ ТУЫНДАЙТЫН АКУСТИКАЛЫҚ СИГНАЛДАР

Терең кеңістікте орналасқан жер қыртысының сейсмикалық құбылыстарға байланысты бүлінуі кезінде дербес түрдегі дараланған акустикалық сигналдардың пайда болатыны анықталған. Табиғаты осы тектес сигналдармен қосарласа туындаған ғарыш сәулесінің энергиясы жоғары мюондары арасында уақытқа байланысты айтарлықтай статистикалық мағынасы бар корреляцияның қалыптасатыны белгілі болды. Бұл жағдай өтімділігі жоғары мюон бөлшектерінің жер асты тереңдігінде әлсіз ионизация арқылы триггерлік әсерді туғызуы туралы болжамды дәлелдеуінің куәсі болса керек. Нәтижесінде сейсмикалық белсенділігі жоғары жер қыртысының бүлінуімен қатар, оның айналасында қордаланған серпімді энергияның босануына, сол арқылы дербес акустикалық сигналдың таралуына мүмкіндік туады. Егер бұл құбылыстар нақты эксперименттермен толық дәлелденетін болса, оның нәтижелері жер сілкінісі туралы болжамдық мағынадағы пікірлерді шешу жолындағы маңызды және құнды еңбектер қатарына қосылары анық.

1. O. B. Chavroshkin, A. V. Nikolaev, L. N. Rykunov, and V. V. Tsyplakov. Methods, results and perspectives of the high frequency seismic noise and vibrosignals. In 6th Rep IASPEL Comm. Microseismol. 18 IUGG, Hamburg, Ger-many, 1983.

2. G. Paparo, G. P. Gregori, R. De Ritis, and A. Taloni. Acoustic emission (AE) as a diagnostic tool in geo-physics. Ann. Geophys., 45(2):401–416, 2002.

3. X. Lei and S. Ma. Laboratory acoustic emission study for earthquake generation process. Earthq. Sci., 27:627–646, 2014.

4. H. Jasperson, C. Bolton, P. Johnson, et al. Unsuper-vised classification of acoustic emissions from catalogs and fault time-to-failure prediction. arXiv:1912.06087 [physics.geo-ph], 2019.

5. B. Rouet-Leduc, C. Hulbert, N. Lubbers, et al. Machine learning predicts laboratory earthquakes. Geophys. Res. Lett., 44:9276–9282, 2017.

6. V. A. Tsarev. Geophysical applications of neutrino beams. Soviet Physics Uspekhi, 28(10):940, 1985.

7. V. A. Tsarev and V. A. Chechin. Atmospheric muons and high-frequency seismic noise. LPI Preprint No. 179, 1988.

8. G. A. Gusev, V. V. Zhukov, G. I. Merzon, et al. Cosmic rays as a new instrument of seismological studies. Bull. Lebedev Phys. Inst., 38(12):374–379, 2011.

9. L. I. Vildanova, G. A. Gusev, V. V. Zhukov, et al. The first results of observations of acoustic signals generated by cosmic ray muons in a seismically stressed medium. Bull. Lebedev Phys. Inst., 40(3):74–79, 2013.

10. A. P. Chubenko, A. L. Shepetov, V. P. Antonova, et al. New complex EAS installation of the Tien Shan mountain cosmic ray station. Nucl. Instrum. Methods A, 832:158– 178, 2016. 145

11. V. A. Ryabov, A. M. Almenova, V. P. Antonova, et al. Modern status of the Tien-Shan cosmic ray station. EPJ Web of Conf., 145:12001, 2017.

12. D. S. Adamov, B. N. Afanasjev, V. V. Arabkin, et al. Phenomenological characteristics of EAS with Ne = 2 105 2 107 obtained by the modern Tien-Shan instal-lation “Hadron”. In Proceedings of the 20th ICRC, vol-ume 5, pages 460–463, Moscow, USSR, 1987.

13. T. Antoni, W. D. Apel, A. F. Badea, et al. Muon density measurements with the KASCADE central detector. As-tropart. Phys., 16:373–386, 2 2002.

14. T. Pierog and K. Werner. Muon production in extended air shower simulations. Phys. Rev. Lett., 101:171101, 10 2008.

15. A. Shepetov, A. Chubenko, O. Kryakunova, et al. Under-ground neutron events at Tien Shan. J. Phys.: Conf. Ser., 1181:012017, 2019.

16. A. L. Shepetov, T. Kh. Sadykov, K. M. Mukashev, et al. Seismic signal registration with an acoustic detector at the Tien Shan mountain station. 429(3):47–56, 2018.

17. K. M. Mukashev, T. Kh. Sadykov, V. A. Ryabov, et al. Investigation of acoustic signals correlated with the flow of cosmic ray muons in connection with seismic activity of Northern Tien Shan. Acta Geophys., 67(4):1241–1251, 2019.