АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ ӨСІМІНДЕГІ КӨМІРТЕК ШЫҒАРЫНДЫЛАРЫ: ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРГАНИКАЛЫҚ ӨСІМДІК ШАРУАШЫЛЫҒЫНА ӘСЕР ЕТЕТІН ФАКТОРЛАРДЫ КЕШЕНДІ ТАЛДАУ

Мақалада ауылшаруашылық қызметі нәтижесінде атмосфераға көміртегі шығарындылары мәселесі қарастырылады. Ол мәселенің әртүрлі аспектілерін, соның ішінде тыңайтқыштарды пайдалану, топырақ өңдеу және мал шаруашылығының көміртегі шығарындыларына әсерін талдайды. Мақалада ауыл шаруашылығының көміртегі ізін азайтатын және оның экологиялық тұрақтылығын жақсартатын заманауи әдістер мен технологиялар қарастырылады. Сондай-ақ авторлар жаңартылатын энергияның рөлін, қалдықтарды тиімді басқаруды және оның климаттың өзгеруіне ықпалын азайту үшін ауыл шаруашылығындағы тұрақты тәжірибелерді талқылайды. Бұл зерттеу соңғы әдебиеттерге де, Қазақстандағы саясаттың дамуына да бірнеше жағынан елеулі үлес қосады деп күтілуде. Экономикалық регрессиялық талдау кездейсоқ әсерлер және тіркелген әсерлер сияқты панельдік деректер үлгілері арқылы жүргізілді және екі эконометрикалық модель бағаланды. Бұл зерттеудің нәтижелері көміртегі шығарындылары мен Қазақстанның ауыл шаруашылығы секторын қозғайтын негізгі факторлар арасындағы күрделі байланыстарды ашады. Майлы дақылдардың импорты мен экспорты, жасыл экономика инвестициялары, тыңайтқыштарды пайдалану, егістік жерлер және экономикалық көрсеткіштер сияқты әртүрлі айнымалыларды қамтитын кешенді регрессиялық модельді пайдалана отырып, бұл зерттеу көміртегі шығарындыларына әсер ететін нәзік динамикаға тереңірек үңіледі.

1. Adebayo T.S. (2020). Revisiting the EKC hypothesis in an emerging market: an application of ARDLbased bounds and wavelet coherence approaches. SN Applied Sciences, 2(12), 1945.

2. Adebayo T. S., Beton Kalmaz D. (2021). Determinants of CO2 emissions: empirical evidence from Egypt. Environmental and Ecological Statistics, 28, 239–262.

3. Akbota A., Baek J. (2018). The environmental consequences of growth: empirical evidence from the Republic of Kazakhstan. Economies, 6(1), 19.

4. The Astana Times. (2021). 7 out of 10 People in Kazakhstan Are Expected to Live in Cities By 2050, According to UN, Retrieved from https://astanatimes.com/2021/09/7-out-of-10-people-in-kazakhstan-areexpected-to-live-in-cities-by-2050-according-to-un/

5. Begum R.A., Raihan A., Said M.N.M. (2020). Dynamic impacts of economic growth and forested area on carbon dioxide emissions in Malaysia. Sustainability, 12(22), 9375.

6. Begum R.A., Sohag K., Abdullah S.M.S., Jaafar M. (2015). CO2 emissions, energy consumption, economic and population growth in Malaysia. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 41, 594–601.

7. Gasimli O., Haq I.U., Naradda Gamage S.K., Shihadeh F., Rajapakshe P.S.K., Shafiq M. (2019). Energy, trade, urbanization and environmental degradation nexus in Sri Lanka: bounds testing approach. Energies, 12(9), 1655.

8. Hasanov F.J., Mikayilov J.I., Mukhtarov S., Suleymanov E. (2019). Does CO2 emissions–economic growth relationship reveal EKC in developing countries? Evidence from Kazakhstan. Environmental Science and Pollution Research, 26, 30229–30241.

9. Liu X., Bae J. (2018). Urbanization and industrialization impact of CO2 emissions in China. Journal of cleaner production, 172, 178–186.

10. Islam M.M., Khan M.K., Tareque M., Jehan N., Dagar V. (2021). Impact of globalization, foreign direct investment, and energy consumption on CO2 emissions in Bangladesh: Does institutional quality matter? Environmental Science and Pollution Research, 28(35), 48851–48871.

11. Nondo C., Kahsai M.S. (2020). The impact of energy intensity, urbanisation, industrialisation, and income on CO2 emissions in South Africa: an ARDL bounds testing approach. African Journal of Economic and Sustainable Development, 7(4), 307–330.

12. Raihan A., Begum R.A., Said M.N.M. (2021). A meta-analysis of the economic value of forest carbon stock. Geografia–Malaysian Journal of Society and Space, 17(4), 321–338.

13. Raihan A., Begum R.A., Mohd Said M.N., Abdullah, S.M.S. (2019). A review of emission reduction potential and cost savings through forest carbon sequestration. Asian Journal of Water, Environment and Pollution, 16(3), 1–7.

14. Raihan A., Said M.N.M. (2022). Cost–benefit analysis of climate change mitigation measures in the forestry sector of Peninsular Malaysia. Earth Systems and Environment, 6 (2), 405–419.

15. Sharifi A. (2021). Co-benefits and synergies between urban climate change mitigation and adaptation measures: A literature review. Science of the total environment, 750, 141642.

16. Seitz W. (2021). Urbanization in Kazakhstan: desirable cities, unaffordable housing, and the missing rental market. International Journal of Urban Sciences, 25(sup1), 135–166.

17. Usman O., Iorember P.T., Olanipekun I.O. (2019). Revisiting the environmental Kuznets curve (EKC) hypothesis in India: the effects of energy consumption and democracy. Environmental Science and Pollution Research, 26, 13390–13400.

18. Wang X., Zheng H., Wang Z., Shan Y., Meng J., Liang X., Guan D. (2019). Kazakhstan’s CO2 emissions in the post-Kyoto Protocol era: Production-and consumption-based analysis. Journal of environmental management, 249, 109393.

19. Wan Mohd Jaafar W.S., Abdul Maulud K.N., Muhmad Kamarulzaman A.M., Raihan A., Md Sah S., Ahmad A., Razzaq Khan W. (2020). The influence of deforestation on land surface temperature – A case study of Perak and Kedah, Malaysia. Forests, 11(6), 670.

20. Zheng W., Walsh P.P. (2019). Economic growth, urbanization and energy consumption–A provincial level analysis of China. Energy Economics, 80, 153–162.

21. Zhu Q., Peng X. (2012). The impacts of population change on carbon emissions in China during 1978–2008. Environmental Impact Assessment Review, 36, 1–8.